در کنار عنصر عربي که در کوفه ساکن بود، «عنصر فارسي» نيز وجود



[ صفحه 548]



داشت که «الحمراء [1] ؛ سرخ چهرگان» ناميده مي شدند. آنها از قوي ترين قبايل عربي جويا شدند، به آنها گفته شد که آنان «تميم» هستند، پس با آنان هم پيمان گشتند [2] که بزرگترين موج فارسياني که پس از تأسيس کوفه، در آن ساکن شدند، مجموعه بزرگي از بقاياي سپاهيان ساساني بودند که به سپاه عرب پيوستند و به جنگ در کنار آنها پرداختند و در تاريخ به نام «حمراء ديلم» معروف شدند، تعداد آنان - بنابه گفته مورخان - چهار هزار سرباز بود، فرمانده آنان، شخصي به نام «ديلم» بوده که همراه وي به فرماندهي رستم، در قادسيه جنگيدند و هنگامي که فارسيان شکست خوردند و رستم کشته شد، پيمان اماني با سعد بن ابي و قاص بستند و با وي شرط کردند در هر جاکه که بخواهند ساکن شوند و با هر که خواهند، هم پيمان گردند و براي آنها سهمي از بيت المال قرار دهد.

آنان با «زهرة بن حوبه تميمي»، يکي از فرماندهان فتح، هم پيمان شدند سعد، يک ميليون، براي آنان، جيره تعيين کرد، آنان مسلمان شدند و در فتح مدائن شرکت داشتند همان گونه که در فتح «جلولا» نيز مشارکت نمودند، سپس نقل مکان کردند و در کوفه اقامت گزيدند [3] .

اين عده از افراد مقيم، مجموعه بزرگي را در جامعه کوفه تشکيل دادند، «فلهوزن» مي گويد آنان بيش از نيمي از ساکنان کوفه بودند و تعدادشان روبه فزوني نهاد تا آنجا که نسبت عربها در کوفه کمتر شد و در روزگار مأمون، چيرگي يافتند تا آنجا که در آن دوره، زبان فارسي در صدر، قرارداشت [4] .



[ صفحه 549]



«جاحظ» مي گويد: «زبان فارسي، تأثير بزرگي در زبان کوفه داشته است» [5] .

به هر حال، فارسيان، عنصر مهمي را در کوفه تشکيل مي دادند و گروه مهاجر بزرگ مشخصي را در آن به وجود آوردند به طوري که اهل کوفه مي گفتند: «از حمراء ديلم آمدم» [6] .

«بلاذري» مي گويد: «زياد، برخي از آنان را به شام و گروهي از آنان را به بصره کوچ داد» [7] اين گروه مهاجران، در بسياري از فتوحات اسلامي شرکت داشتند و موج بلند را در سرنگوني حکومت اموي به وجود آوردند.