حجاج بن مسروق بن جعف بن سعد العشيرة المذحجي الجعفي. اصالتا يمني ولي مقيم کوفه و منسوب به جعفي که تيره اي از قبيله مذحج و از غرب قحطان بود. بلاذري نام وي را به صورت حجاج بن مسروق بن مالک بن کثيف بن عتبه بن الجعفي، آورده است.

اهم سوابق و فضايل حجاج:

از شيعيان مخلص و از اصحاب بزرگوار حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام و مؤذن حضرت امام حسين عليه السلام هنگام نمازهاي پنجگانه بوده و هنگامي که حضرت سيدالشهداء عليه السلام از مدينه وارد مکه شدند حجاج هم از کوفه به سوي مکه جهت زيارت امام عليه السلام مهاجرت کرده و در خدمت آن حضرت به کربلا آمده و در روز عاشورا به فيض شهادت نايل گشت.

کاروان حسين عليه السلام که به منزل قصر بني مقاتل رسيد، خيمه اي را در مکان مرتفعي مشاهده کردند که عبيدالله حر جعفي در آن نشسته بود.

امام عليه السلام حجاج بن مسروق و يزيد بن مغفل را براي دعوت عبيدالله به سوي او فرستاد و او قبول نکرد که به نصرت امام عليه السلام بشتابد.

عبيدالله حر از شاگردان حضرت علي عليه السلام بود ولي از آن جايي که با بعضي از بني اميه رفاقت داشت، سرانجام نه


تنها آن تربيت علوي عليه السلام را از دست داد، بلکه در جنگ صفين جزو لشگريان معاويه بود.

او با ترک امام حسين عليه السلام تا آخر عمر بنا به اعتراف خودش در عذاب وجدان، و حسرت افسوس بسر برد و عاقبت به خير هم نشد.

وقتي که اردوي امام عليه السلام در قادسيه براي اولين بار با حر رياحي برخورد کردند و او مانع حرکت شد، هنگام نماز ظهر بود، امام عليه السلام به حجاج بن مسروق فرمود، اذان بگويد آن گاه نماز جماعت به امامت امام عليه السلام برقرار شده و حر هم به آن حضرت اقتدا کرد.

حجاج در روز عاشورا از امام عليه السلام اجازه جهاد گرفته و روانه ميدان شد، و بعد از ساعتي جنگ با کوفيان، در حالي که آغشته به خون بود، خدمت آن حضرت رسيده و اشعار زير را قرائت کرد:



فدتک نفسي هاديا مهديا

اليوم القي جدک النبيا(ص)



ثم اباک ذالندي عليا عليه السلام

ذاک الذي نعرفه وصيا



«جانم به قربانت اي حسيني که هدايت شده و هدايت کننده اي - امروز جدت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و پدرت علي عليه السلام صاحب سخاوت و بخشش را ملاقات مي کنم. علي عليه السلام همان کسي است که من او را وصي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي دانم.»

امام عليه السلام به حجاج فرمودند: من هم بعد از تو، جدم و پدرم را ملاقات مي کنم. آن گاه حجاج دوباره به ميدان بازگشت و بعد از ساعتي جهاد به شهادت رسيد.

نام او در زيارت ناحيه مقدسه وارد شده است:

«السلام علي الحجاج بن مسروق الجعفي».

جعفي: منسوب به جعفي بن سعد، عشيره اي از «مذحج» و از عرب قحطان. (يمن و عرب جنوب)

نام وي در تاريخ طبري، زيارت ناحيه و بحارالانوار آمده است. خوارزمي


نيز از او نام برده است.