از بارزترين مفاهيم و درسهاي عاشورا، «ايثار» است.ايثار يعني فداکاري و ديگري رابر خود مقدم داشتن و جان و مال خود را فداي چيزي برتر از خويش کردن.در کربلا، فداکردن جان در راه دين، فدا کردن خود در راه امام حسين «ع »، به خاطر حسين، تشنه جان دادن و... ديده مي شود.امام حسين «ع » جان خود را فداي دين مي کند، اصحاب او، تازنده اند، نمي گذارند کسي از بني هاشم به ميدان رود، تا بني هاشم زنده اند، آسيبي به حسين «ع » نمي رسد.شب عاشورا که امام، بيعت را از آنان بر مي دارد که جان خويش رانجات دهند، يکايک برخاسته، اعلام فداکاري مي کنند و مي گويند: زندگي پس از تو را نمي خواهيم و خود را فداي تو مي کنيم. [1] وقتي مسلم بن عوسجه بر زمين مي افتد، درآخرين لحظات به حبيب بن مظاهر وصيت مي کند که تا زنده اي مبادا دست از ياري حسين برداري، جانت را فداي او کن. [2] برخي از ياران امام حسين، هنگام نماز ظهر، جان خويش را سپر تيرهاي دشمن مي کنند و امام نماز مي خواند. عباس «ع » بالب تشنه وارد فرات مي شود و چون مي خواهد آب بنوشد، ياد لبهاي تشنه حسين و اطفال افتاده، آب نمي نوشد و به خويش نهيب مي زند که آيا آب بنوشي، در حالي که حسين «ع » تشنه و درآستانه مرگ است؟ [3] .



آب، شرمنده ايثار علمدار تو شد

که چرا تشنه از او اينهمه بي تاب گذشت [4] .



زينب، براي نجات جان امام سجاد «ع »، خويش را به خيمه آتش گرفته مي زند.وقتي هم که در مجلس يزيد، فرمان مي دهند که امام سجاد «ع » را بکشند، زينب جان خويش را سپر بلا قرار مي دهد و دهها صحنه ديگر که هر کدام زيباتر از ديگري الفباي ايثار را به آزادگان مي آموزد. اين که کسي حاضر باشد جان خويش را فداي جان ديگري و فداي مکتب کند، نشانه ايمان والا به آخرت و بهشت و پاداش الهي است.امام حسين نيز در آغاز حرکت به کربلا، فرمود هر که آماده است جان خويش را در راه ما نثار و ايثار کند، با ما حرکت کند:

«من کان باذلا فينا مهجته... فليرحل معنا...». [5] همين فرهنگ بود که نوجواني چون حضرت قاسم را وامي داشت که روز عاشورا خطاب به امام حسين «ع » بگويد: «روحي لروحک الفداء و نفسي لنفسک الوقاء» [6] جانم فداي جانت.در زيارت عاشورا نيز به صفت ايثار ياران حسين «ع » تصريح شده است: «الذين بذلوا مهجهم دون الحسين عليه السلام » [7] آنان که از جان و خون خويش در راه حسين «ع » گذشتند.