از قرا و محدثين، و از نويسندگان حديث و از بزرگان قوم خودش بني مراد بود. (بني مراد از شاخه هاي قبيله مذحج و از تبار يمن مي باشند) نافع در جمل و صفين و نهروان از اصحاب اميرمؤمنان عليه السلام بود و در «عذيب الهجانات» خود را به سپاه امام حسين عليه السلام رسانيد و از جمله شهداي عاشوراي حسيني گرديد. در زماني که آب را بر خاندان ابي عبدالله بستند و


عباس بن علي مأمور آوردن آب شد نافع پيشاپيش پياده ها، مشکها را پر آب مي نمودند و عباس بن علي و سواران از آنها دفاع مي کردند تا آب را آنها به خيمه رسانيدند. نافع در واقعه عاشورا حوادث و مسايل زيادي دارد که در کتب تاريخ و مقاتل ثبت است. از رجزهاي اوست:



ان تنکروني فأنا بن الجملي

ديني علي دين حسين و علي



يعني اگر مرا نمي شناسيد من هلال جملي هستم که دينم همان دين حسين و علي است.

وقتي نافع در رجز دين خود را دين علي و حسين معرفي نمود - يکي از افراد دشمن که در مقابل قرار داشت و «مزاحم بن حريث» نام داشت گفت: ولي من بر دين عثمانم. نافع گفت: تو بر دين شيطاني و با حمله و ضربتي سخت او را به هلاکت رسانيد. نافع تيرانداز ماهري بود و نام خود را - طبق سنت عرب - بر تيرها مي نوشت و به سوي دشمن مي افکند. در رجزهاي ديگر خود نافع مي گويد:



انا الغلام اليمني الجملي

ديني علي دين حسين و علي



نافه بن هلال را برخي چون عطاء الله شافعي در روضة الاحباب «هلال بن نافع» ضبط کردند ولي صحيح آن نافع بن هلال است که در کتب رجال و تراجم، همگي از او بحث نمودند و او را از تربيت شدگان اميرمؤمنان عليه السلام ذکر کردند. سرانجام پس از نبرد سخت با ظالمان و پيروان شيطان به شهادت رسيد.