حماسه حسيني، تنها در روز عاشورا جلوه نکرد، بلکه از ماهها قبل و پس از مرگ معاويه آغاز شد و ماهها پس از عاشورا (بلکه سالها) ادامه يافت.در يک نگاه تاريخي، مراحل اين نهضت را اينگونه مي توان برشمرد:

1-امتناع امام حسين «ع » از بيعت با يزيد و به رسميت نشناختن حکومت وي.دراين مقطع، فراخواني امام از سوي والي مدينه، گفتگوهاي امام با والي و نيز با مروان قابل مطالعه است.

2-خروج از مدينه به سوي مکه به شکل هجرتي شبانه و مخفيانه، همراه اهل بيت «ع ».

3-اقامت چهار ماهه امام در مکه، همراه با سخنرانيها، ديدارها، تبليغات مؤثر و روشنگري اذهان مردم عليه يزيد و امويان و تبيين علت امتناع از بيعت و هدف از اين حرکت.

4-اعزام نماينده ويژه خود (مسلم بن عقيل) به کوفه، براي زمينه سازي نهضت و بيعت گرفتن از شيعيان هوادار، جهت تشکيل حکومت اسلامي، به دنبال دريافت نامه ها و طومارهاي مکرر از سوي کوفيان و سران شيعه و سرانجام قيام مسلم و شهادتش در کوفه و دگرگوني اوضاع شهر.

5-حرکت از مکه به سوي عراق و پيمودن منزلگاهها، برخوردهاي ميان راه، خطبه ها، توقفها، پيگري اخبار کوفه، ملاقات با حر.

6-رسيدن به سرزمين کربلا و قرار گرفتن در محاصره نيروهاي دشمن، پيش از رسيدن به کوفه در دوم محرم، تلاش چند روزه براي جلوگيري از درگيري و خونريزي.

7-شهادت امام حسين «ع » و فرزندان و بستگان و اصحابش در حماسه بزرگ روزعاشورا در حمله عمومي و در نبرد تن به تن با دشمن.

8-اسارت اهل بيت و بهره برداري تبليغي امام سجاد «ع » و حضرت زينب و عترت پيامبر از شهادت عاشوراييان و رساندن پيام شهادت به مردم، افشاگري اسرا در کوفه، شام و در طول اسارت، با ايراد خطبه ها و سخنان مختلف.

9-پس از بازگشت به مدينه، مجالس ياد و سوگواري، گريه ها و ندبه ها و رسوا شدن يزيديان و آغاز حرکتهاي ضد حکومت در شهرها و مناطق مختلف. مراحل ديگري از نهضت کربلا در سالهاي بعد اتفاق افتاد و قيامهاي توابين وديگران بر ضد حکومت اموي از آن جمله بود.در يک نگاه، همه نهضتهاي عدالتخواهانه و ظلم ستيز که در طول تاريخ و با الهام از شهادت امام حسين «ع » و حادثه عاشورا پديد آمده و خواهد آمد، از مراحل نهضت عاشورا در امتداد تاريخي آن به حساب مي آيد، چرا که آن قيام، تنها براي اعتراض به فسادحکومت اموي و يزيد نبود، بلکه درسي براي احياي آزادگي و شرف در همه زمانها بود.امروز نيز مبارزات عاشورايي مسلمانان متعهد بر ضد استکبار جهاني و طاغوتها، تداوم همان نهضت خونين است.