جوانمردي، رادي، آزادگي، پايبندي به اصول انساني و حقوق بشري.از شاخصه هاي بارز و اخلاقي روحي امام حسين «ع » و يارانش که در حماسه عاشورا آشکار شد، جوانمردي بود.اين روحيه که انسان با جباران نسازد، زير بار ستم نرود، حريت و آزادگي داشته باشد، از نامردي در برخورد و عهد شکني در ميثاق و تعدي به ضعيفان بپرهيزد، حامي ضعيفان باشد، به بيگناهان تعرض نکند، معذرت خواهي را بپذيرد، حق انساني ديگران را (حتي اگر نامسلمان باشند) به رسميت بشناسد، غيرت داشته باشد، هجوم بيگانه به نواميس خود و ديگران را تحمل نکند، و... همه از نشانه هاي فتوت است که درنهضت کربلا به وضوح متجلي شد.

سيد الشهدا «ع » ننگ بيعت با يزيد را نپذيرفت، وقتي با سپاه حر در راه کربلا مواجه شد، پيشنهاد زهير بن قين را که گفت با اين گروه بجنگيم، چرا که آسانتر از نبرد با گروههايي است که بعدا مي آيند، حضرت فرمود: «ما کنت لابد اهم بالقتال » [1] من آغاز به جنگ نمي کنم.اين نمونه اي از فتوت حسين «ع » است.وقتي سپاه تشنه حر به کاروان حسيني رسيد، با آنکه براي مقابله با او و راه بستن بر امام آمده بودند، اما آن حضرت با ديدن تشنگي شديد آنان، دستور داد همه را، حتي اسبهايشان را سيراب کردند.يکي از همين سپاه (علي بن طعان محاربي) که از فرط عطش، توان آب خوردن از مشک نداشت، سيد الشهدا «ع » خودش در مشک را گشود و او و اسبش را سيراب کرد. [2] اين هم نمونه ديگري از مردانگي.همين حر، چون روز عاشورا تصميم گرفت از سپاه عمر سعد جدا شده به امام حسين «ع » بپيوندد، سرافکنده و توبه کنان نزد سيد الشهدا «ع » آمد و اعلام آمادگي براي جانبازي نمود و گفت: آيا توبه من پذيرفته است؟ امام فرمود: آري، فرود آي، «نعم، يتوب الله عليک، فانزل.» [3] اين هم نمونه ديگر جوانمردي.

سيد الشهدا «ع » در هنگام نبرد، شعارش برتري شهادت بر ننگ بود: «القتل اولي من رکوب العار» [4] روز عاشورا در گرما گرم نبرد با دشمن، چون ديد سپاه دشمن به طرف خيمه ها هجوم مي برند، فرياد کشيد: اي پيروان ابو سفيان، اگر دين نداريد و از معاد نمي ترسيد، در دنيايتان آزاده باشيد و اگر عرب هستيد، به تبار خويش متعهد بمانيد.شمر گفت: اي پسر فاطمه، چه مي گويي؟ فرمود: من و شما با هم مي جنگيم، زنان چه کرده اند؟ طغيانگرانتان را، تا من زنده هستم، از متعرض شدن به حرم من باز داريد. [5] اين نيز شاهدديگري بر فتوت و مردانگي اش بود که تا زنده است، نمي تواند شاهد هجوم به زن وبچه اش باشد و تا زنده بود، نگذاشت متعرض حرم اهل بيت شوند.اينگونه غيرت وحميت و فتوت، در صحنه صحنه عاشورا از امام حسين «ع » و يارانش ديده شد و اين الهام گرفته از پدرش امير المؤمنين بود که پس از چيره شدن بر فرات و باز پس گرفتن رودخانه از دست دشمن، فرمود که مثل دشمن رفتار نکنند و آب را براي استفاده سپاه معاويه هم آزاد بگذارند و از شيوه ناجوانمردانه آب بستن به روي حريف، در به زانو در آوردن او استفاده نکنند «خلوا بينهم و بين الماء» [6] ميان آنان و آب را آزاد بگذاريد. ولي از ناجوانمردي معاويه، بستن آب به روي سپاه علي «ع » در جنگ صفين بود [7] و آب بستن يزيد بر سپاه حسين بن علي «ع » هم از نامردي او و ابن زياد بود.حسين «ع » فتوت را از علي «ع » ارث برده بود، يزيد هم ناجوانمردي را از معاويه.