در ادامه ي اين فراز از زيارت، از خداوند سبحان، درخواست مي كنيم كه «مقام محمود» را عنايت فرمايد؛ اما چون به هر مقامي كه در شأن باشد، مقام محمود گفته مي شود، روشن است كه منظور از مقام محمود در اين فراز از زيارت، فراتر از اين معنا است. ابتدا مقام محمود را در سيماي حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم به نظاره بنشينيم، «كه اوست اسوه ي حسنه، براي مسلمانان».

در پيشگفتار كتاب «محمد صلي الله عليه و آله و سلم راز آفرينش» [1] به نكات دقيقي اشاره شده، كه در اين جا مناسب است براي خوانندگان ذكر كنيم:

مقام حضرت محمد صلي الله عليه و آله و سلم در فناء في الله و بقاء به حضرت حق سبحانه و تعالي به قدر رفيع و عالي است و داراي سعه و گنجايش و عموميت است، كه تمام انبياء، زير نگين آن حضرت مي باشند.

سعه و احاطه و ظرفيت واسع نفس رسول الله به گونه اي است كه همه پيامبران و صديقان و شهيدان و صالحان از همه ي امت ها را نيازمند به اضافه ي نور از نفس مقدس او نموده است و همه در اثر انتفاعي كه از او مي برند، در برابر او حمد گويانند. اين مقام، درجه و رتبه ي اعتباري نيست، بلكه واقعيت و موجوديتي است كه موهبة و اكتسابا خداوند به آن حضرت عنايت كرده است و اين همان رحمت واسعه ي حق است.

خداوند در قرآن آن حضرت صلي الله عليه و آله و سلم را تجلي كامل رحمت واسعه خود مي داند:

(و ما ارسلناك الا رحمة للعالمين)، [2] (اي پيامبر!) ما تو را نفرستاديم جز آن كه براي جهانيان رحمت باشي.

از اين آيه استفاده مي شود كه آن حضرت صلي الله عليه و آله و سلم، اشرف و افضل بر تمام مخلوقات مي باشد.

خداوند تبارك و تعالي، هر چيزي از اشياء عالم را مي آفريند و با ذات اقدس خود خلقت مي كند و مبدأ و معاد و تدبير امور هر چيزي را خود به ذات خود مي كند، ولي تمام اين ها را با رحمت خود انجام مي دهد و رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم رحمت خداوند است، اين است كه مي گوييم: او تجلي اعظم و حجاب اقرب است، پس او افضل است.


خداوند «مقام محمود» را به او اعطا كرده است:

(و من الليل فتهجد به نافلة لك عسي أن يبعثك ربك مقاما محمودا)؛ [3] (اي رسول ما!) پاسي از شب را به بيداري و شب زنده داري بگذار كه اين تهجد و نماز شب از خصائص توست، اميد است كه پروردگارت تو را به مقام محمود مبعوث گرداند.

اين اعطاء «مقام محمود»، به طور مطلق و بدون قيد و شرط به حضرت داده شده است؛ يعني خداوند به تو مقام محمود را از هر حامدي و نسبت به هر گونه حمدي اعطا كرده است؛ يعني هر گونه حمدي از هر حامدي به هر محمودي تعلق گيرد، آن حمد راجع به توست و آن مقام محمود از آن توست.

خداوند در مقام بيان عطيه ي مطلقه كه همان رحمت مطلقه است، در شأن و منزلت رسول خدا چنين مي فرمايد:

(و لسوف يعطيك ربك فترضي)؛ [4] و پروردگارت به زودي آن قدر به تو عنايت كند، كه راضي و خشنود گردي.

در تفسير آيه آمده است كه معناي آيه اين است كه به زودي آن قدر در دنيا، يا آخرت، خداوند به تو مي دهد كه به سبب آن براي تو مقام رضا حاصل مي شود و يا رضايت تو بدان حاصل مي گردد.

بنابر همين جهت (معطي) داده شده به مقام شفاعت كبري تفسير شده است.

از امام صادق عليه السلام سؤال شده است كه اميدوار كننده ترين آيات در قرآن كريم كدام است؟

آن حضرت فرمود:

رضا جدي صلي الله عليه و آله و سلم ان لا يبقي في النار موحد؛ [5] رضايت جد من رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم اين است كه يك نفر شخص مؤمن موحد، در آتش باقي نماند.

يكي از روات به نام شريح بصري مي گويد: به حضرت باقر عليه السلام عرض كردم در قرآن كريم كدام آيه اميدوار كننده تر است؟

حضرت فرمود: قوم تو چه مي گويند؟

من عرض كردم: آيه ي (قل يا عبادي الذين أسرفوا علي أنفسهم لا تفنطوا من رحمة الله)؛ [6] اي بندگان من كه اسراف به نفس خود نموده ايد (يعني عمرهاي خود را اسراف كرده ايد) از رحمت خدا نوميد نباشيد.

حضرت در پاسخ فرمود:

لكنا أهل البيت لا نقول ذلك؛ ليكن ما اهل بيت، اين را نمي گوييم.

عرض كردم: پس شما كدام آيه را (ارجي) اميدوار كننده تر مي دانيد؟


حضرت فرمود:

(و لسوف يعطيك ربك فترضي) فترضي الشفاعة والله الشفاعة والله الشفاعة. [7] .

از آن جهت آيه ي (يا عبادي الذين أسرفوا..) اميد بخش ترين آيه نيست كه به دنبالش قيدهايي ذكر شده است، همانند امر به توبه، اسلام و پيروي از عمل صالح.

بنابراين، آيه دلالت مي كند كه بنده ي گناهكار اسراف كننده ي بر نفس و جان خود، سزوار نيست از رحمت خدا مأيوس باشد.

البته با شرط توبه و اسلام و عمل صالح، چنين اميدي را مي تواند داشته باشد.

پس اين رحمت مطلقه نيست.

اما آيه ي (و لسوف يعطيك ربك فترضي) بيان گر رحمت مطلق و عام است كه خداوند به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم كه رحمة للعالمين است، بدون قيد وشرط عنايت كرده است و اين وعده اي است كه نفس رسول الله به آن شاد و مسرور است.

و عده اي كه به رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم داده شده، به هيچ يك از مخلوقات ديگر داده نشده است، پس هم اعطاء خداوند مطلق است و هم رضاي رسول خدا مطلق است.

در نتيجه، آن چه را خداوند به رسول خود، در مقام امتنان عنايت نموده، بسي عظيم و بزرگ است و با (رحمة للعالمين) كه بهترين تعبير است، بيان فرموده است. لذا هر كسي به اندازه ي فهم و ادراك خود مي توان از آن توشه برگيرد.

در كتاب نفيس «زيارت در پرتو ولايت» [8] شرح زيارت پر فيض عاشورا، آمده است:

قرآن مجيد «مقام محمود» را به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم اختصاص داه است. لذا هر كسي به اندازه ي فهم و ادراك خود مي تواند از آن توشه برگيرد.

در كتاب نفيس «زيارت در پرتو ولايت» [9] شرح زيارت پر فيض عاشورا، آمده است:

قرآن مجيد «مقام محمود» را به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم اختصاص داده است. آن جا كه مي فرمايد:

(و من الليل فتهجد به نافلة لك عسي ان يبعثك ربك مقاما محمودا)؛ [10] و پاسي از شب را از خواب برخيز و قرآن و نماز بخوان. اين يك وظيفه ي اضافي براي توست. اميد است پروردگارت تو را به مقامي در خور ستايش برساند.

بسا كه «مقام محمود»، مقام حمد و ستايش پيامبر باشد كه تمام خلائق او را مستوجب حمد بدانند و آن «مقام شفاعت كبري در قيامت» مي باشد. بعضي از مفسرين هم به آن اشاره دارند و رواياتي از «شيعه» و «سني» نيز بر آن دلالت دارد.

از امام صادق عليه السلام در مورد شفاعت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم سؤال شد. در پاسخ فرمود:

در روز قيامت لگامي از عرق (يا شبيه آن) به دهان مردم زده مي شود (اشاره به اين است كه


آنقدر عرق مي ريزند كه دهانشان پر از عرق مي گردد و قدرت تكلم از آن ها گرفته مي شود) پس مي گويند: برويم پيش آدم عليه السلام تا ما را شفاعت كند. از آدم تقاضا مي كنند تا نزد خدا شفيع شود. در پاسخ مي گويد: من خطاكار بوده ام، پيش «نوح» برويد. از نوح كه تقاضا مي كنند، او هم به پيامبر بعد از خود ارجاع مي دهد تا اين كه به حضرت عيسي مي رسد. و عيسي عليه السلام نيز مي فرمايد: بر شما باد كه به محمد صلي الله عليه و آله و سلم و به جميع انبياء مراجعه كنيد. آن گاه مردم خود را بر آن حضرت عرضه مي دارند و از ايشان تقاضاي شفاعت مي كنند. حضرت مي فرمايد: با من بيائييد. مردم به همراه ايشان به در بهشت مي روند و در مقابل «در رحمن» به سجده مي افتند و به مقداري كه خدا مي خواهد، مكث مي كنند. آن گاه خداوند مي فرمايد: سر خود را بالا بياور و شفاعت كن كه شفاعت تو پذيرفته است و درخواست كن كه به تو داده مي شود و اين است معناي آيه ي شريفه (عسي ان يبعثك ربك مقاما محمودا) [11] .

پس چه مقام محمود آن درجه كمالي باشد كه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم آن را دارد به گونه اي كه سزاوار حمد هر كس مي شود و چه مقام شفاعت كبري كه هر دو خاص نبي مكرم اسلام است، در اين بخش از زيارت آن را درخواست مي كنيم.

همانطور كه گفته شد مقام محمود از ويژگي هاي نبي مكرم اسلام است كه در قيامت با شفاعت ظهور مي كند، پس چگونه ما خواهان اين مقام مي شويم؟

در سايه ي دوستي و مودت اهل بيت عليهم السلام (كه يكي از شرايط دوستي، مشاكل بودن با آن ها در عمل صالح است)، زمينه ي رسيدن به درجات كمال و معنويت در انسان ايجاد مي شود.

يكي از اين درجات، قدرت شفاعت است كه خداوند در آخرت به اهل ايمان (با حفظ مراتب شفاعت عطا مي كند.

حضرت امام رضا عليه السلام به يكي از دوستانشان به نام «شبيب» فرمود:

اگر مي خواهيد با ما در غرفه هاي بهشت با پيامبر ساكن شوي، بر قاتلان حسين لعنت كن. [12] .

و اين وعده، گوياي اين معنا است كه شيعيان و دوستداران اهل بيت عليهم السلام در درجاتي با آن ها خواهند بود. بر همين اساس، در اين بخش از زيارت، از خداوند سبحان تقاضا داريم كه ما را به درجه اي از «مقام محمود» نائل گرداند.