آنچه درخاتمه تذكر آن ضروري است اين است كه عوامل ايجاد انقلاب اسلامي ،گذشته از يك سلسله شرايط مساعد ـ كه زمينه ساز پيروزي انقلاب و به اصطلاح شرايط لازم وقوع انقلاب بودند. ـ وجود همزمان سه عامل مكتب اسلام ، رهبري امام و حضور مردم بود. در ترتيب بندي اهميت سه عامل ياد شده با توجه به اينكه اسلام طي ساليان متمادي دين نود و هشت درصد مردم ايران بوده و مردم هم كه عضو جدا نشدني هر جامعه اي هستند، رهبري قاطع و سازش ناپذير امام خميني (ره) در مقطع حساس سال هاي دهه چهل به اين سو داراي شأن ويژه اي بود كه توانست با استفاده از شرايط موجود جامعه ، اسلام را كه به تدريج به عامل ركود و سكون جامعه تبديل شده بود، به جريان اصلي خود بازگرداند. و آن را تبديل به عامل حركت و پويايي مردم كند و مردم مسلمانان را با اسلام ـ همان گونه كه هست و نه آنگونه كه نمايانده بودند ـ آشنا ساخت و بسيج توده ها را به شيوه هاي سازماندهي شده تا نيل به هدف به انجام رساند و در تمام طول جريان انقلاب ، نهضت عاشورا محوري ترين و مؤثرترين عامل محرك و بسيج تلقي مي گرديد.

ترديدي نيست كه براي تداوم واستمرار هر پديده اي ـ از جمله انقلاب اسلامي ـ بايد علل محدثه به عنوان علل مبقيه ـ نه فقط درشكل ، بلكه در فعل ـ نيز حفظ شود و در هر سه بعد، نهضت عاشورا معيار و ميزان عمل است .

به عبارتي ديگر: به ميزاني كه مفاهيم و مضامين نهضت امام حسين (ع) از جامعه دور شود، به همان ميزان جامعه از استقرار اهداف متعالي امام حسين كه همانا اهداف حق طلبانه امام خميني (ره) بود دور مي شود، به ميزان دور شدن از مضامين قيام عاشورا، شاهد كمرنگ تر شدن مضامين انقلابي وسكون و دل مردگي بيش تر و رشد نگران كننده عوامل انحرافي خواهيم بود.

طبيعي است كه اگر عاشورا و روح حركت عاشورا در ايران زنده بماند، انقلاب و آرمان هاي والاي آن بدون آسيب در گذر زمان ، روز به روز آب ديده تر و مستحكم تر به حركت خود ادامه خواهد داد ولي اين امر، فداكاري ، بسيج و عزم ملي مي طلبد. گفته اند:«الناس علي دين ملوكهم »، استمرار روحيه ايثار و فداكاري مردم منوط به تداوم روحيه عدالت جويانه و حق طلبانه مردم دولت مردان انقلاب است .

استمرار انقلاب هم چون دوران شكل گيري نيازمند روحيه شهادت طلبي ،فداكاري و ايثار جمعي است . درحالي كه در شهادت طلبي مبنا راحتي ديگران است . در رفاه طلبي ، اساس ، راحتي و رضايت خود است . براي تداوم انقلاب بايد ديد در برابرشهادت طلبي و رفاه طلبي ، ميزان پراكندگي مردم ما در كدام بعد است .