فقيهان بزرگ شيعه همواره در كتب فتوايي و استدلالي خويش، مطالبي را درباره ي تربت و حرم امام حسين عليه السلام مورد توجه قرار داده اند، در مباحثي نظير: حرمت توهين و بي احترامي به تربت، لزوم تطهير آن در صورت نجس شدن، نوشتن شهادتين و غيره بر كفن با تربت، استحباب گرداندن تسبيح تربت، استحباب افطار روز عيد فطر با تربت، استحباب خوردن كمي تربت در عصر عاشورا مكانهايي كه مسافر مي تواند نماز را تمام بخواند، تحديد حرم امام حسين عليه السلام، استحباب برداشتن كام نوزاد با تربت، استحباب همراه داشتن تربت در سفر براي سلامتي، حرمت خوردن خاك به استثناي تربت براي استشفا.

در يك بررسي كوتاه شصت مورد آن در كتب فقهي ملاحظه شد كه چند مورد آن ذكر مي شود:

شيخ الطايفه شيخ محمد بن حسن طوسي (متوفاي 460 ق) مي فرمايد: «از جمله مطالبي كه هيچيك از فقهاي مذاهب ديگر با فقيهان شيعه موافقت نكرده اند، سه مورد ذيل است:

1. نوشتن شهادتين بر كفن ميت، 2. نوشتن اقرار به حضرت رسول


اكرم صلي اللَّه عليه و آله و ائمه طاهرين عليهم السلام بر كفن، 3. گذاشتن تربت همراه با ميت.

دليل ما در اين سه مورد اين است كه: همه ي شيعيان بر اين سه امر اتفاق داشته و سيره ي عملي آنها بر آن جاري بوده است» [1] .

دانشمند بزرگ شيعه محمد بن مكي عاملي معروف به شهيد اول (متوفاي 786 ق) در آخر مزار مي فرمايد: «همه ي علماي شيعه اتفاق دارند بر (فضيلت و استحباب) استشفا به تربت امام حسين عليه السلام و اين كه تسبيح و ذكر گفتن با تسبيح تربت افضل است و اخبار متواتر بر آن دلالت دارد.

جايز است برداشتن از تربت حرم مطهر آن حضرت گرچه از فاصله ي دور باشد...، و هر چه به ضريح مطهر نزديكتر باشد فضيلت بيشتري خواهد داشت».

سپس مي فرمايد: «سزاوار است كسي كه به زيارت آن گرامي مشرّف مي شود همراه خويش قدري تربت بياورد تا نزديكان و فرزندان و اهل بلد او نيز از بركت آن استفاده كنند، چرا كه اين تربت شفاي هر درد و امان از هر ترس است».

و در آخر كلام خويش چنين مي نگارد: «سجده كردن بر تربت از برترين اعمال به شمار مي رود» [2] .

مستفاد از فرمايش علامه ي حلي متوفاي (726) اين است كه گذاشتن تربت همراه با ميت به چندين نحو ممكن است چون تبرك به هر يك از آنها حاصل مي شود:


1. تربت را در صورت ميت بگذارند. 2. تربت را در لحد، مقابل صورت ميت بگذارند. 3. تربت زير گونه هاي او گذاشته شود [3] .

فقيه بزرگوار جمال الدين احمد بن فهد حلّي (متوفاي 841 ق) مي فرمايد: «تربتي كه خوردن آن جايز است لازم نيست كه از قبر مطهر برداشته شده باشد، بلكه كافي است از حرم باشد. فاصله ي آن هم تا چهار فرسخ و بنابر روايت ديگر تا هشت فرسخ از قبر مطهر است، گرچه هر چه نزديكتر باشد افضل است».

و در ادامه ي كلام خويش مي فرمايد: «سجده بر تربت از بهترين اعمال، و تسبيح گفتن و ذكر گفتن و استغفار كردن با تربت موجب مي شود كه ثواب آن چندين برابر شود».

پس از تأكيد در سوغات بردن تربت مي فرمايد: «گذاشتن تربت همراه با ميت و نوشتن با تربت بر روي كفن، از اعمال مستحبي است كه در شرع بر آن تأكيد شده است».

ايشان سپس مي نويسد: «حتي اگر طبيب به انسان بگويد خوردن تربت براي تو ضرر دارد، باز جايز است براي استشفا از آن استفاده كند» [4] .

فقيه كبير و محدث متتبّع شيخ يوسف بحراني (متوفاي 1186 ق) مي نگارد: «بدون شك احترام كردن تربت كربلا واجب و توهين و بي احترامي به آن حرام است، بلكه چنان كه بعضي از عالمان اماميه


فرموده اند اگر كسي در استنجا از آن استفاده كند بعيد نيست كه محكوم به كفر شود» [5] .

فقيه متبحر شيخ محمد حسن نجفي معروف به صاحب جواهر (متوفاي 1266 ق) مي فرمايد: «تعظيم و احترام تربت امام حسين عليه السلام مستند به روايتهاي متواتر است، چنان كه فقيه عالي مقام فاضل مقداد حلّي (متوفاي 826 ق) نيز در كتاب تنقيح بدان اشاره كرده است [6] «.

در جاي ديگر چنين مي نگارد: «مستفاد از فتاواي عالمان اين است كه در استشفا فقط از خاك قبر امام حسين عليه السلام بايد تناول كرد، و خوردن خاك قبور ساير ائمه طاهرين عليهم السلام، حتي خاك قبر پيامبر گرامي اسلام صلي اللَّه عليه و آله، جايز نيست. بلكه معروف و مشهور است كه اين يكي از اختصاصات امام حسين عليه السلام است، چنان كه در روايات هم آمده است [7] .

محقق كبير شيخ انصاري، (متوفاي 1281 ق) مي فرمايد: «كسي را سراغ ندارم كه مخالفت كرده باشد در اين حكم كه: مستحب است جمع كردن بين دو وظيفه: 1. كتابت (شهادتين و غيره)، 2. و قرار دادن تربت در قبر» [8] .