از فلسفه هاي مهمّ قيام كربلا، دعوت به حق و عدل و تأمين آزادي براي انسانها و شكستن سلطه ستم و گسستن حصارها و بندهاي بردگي از دست و پاي مردم بود. در زيارت نامه امام، گواهي مي دهيم كه وي دعوتگري به سوي قسط و عدل و برپا دارنده عدالت و ايجاد امنيّت براي ستمديدگان بود: «اشهد انّك قد امرت بالقسط و العدل و دعوت اليهما»، [1] «و يأمن المظلومون من عبادك...» [2] امثال اينگونه تعابير در متون عاشورايي بسيار است. به تعبير امام راحل قدس سره:

«سيدالشهدا سلام الله عليه از همان روز اول كه قيام كردند براي اين امر، انگيزه شان اقامه عدل بود... تمام زندگيش را صرف اين كرد كه اين حكومت، حكومت جور بسته شود و از بين برود.» [3] .

شاعري از زبان سيدالشهدا چنين مي سرايد:



دادن جان به ره آزادي

به خدا بهتر از اين زندگي است



مرگ اندر ره آزادي و عدل

بهتر از بندگي و بردگي است [4] .



عدالتخواهي، مفهوم ظلم ستيزي و مبارزه با سلطه جائر را هم با خود دارد. در اشعار شاعران، اين مقوله هم زياد به چشم مي خورد، بصير اصفهاني گويد:



سر سلسله مردم آزاد حسين است

آن كس كه در اين ره سر و جان داد حسين است



مردي كه چون كوهي به بر تيشه بيداد

دامن به كمر برزد و اِستاد حسين است



مردانه در اين مرحله بگذاشت قدم را

بر ضد ستمكار برافراشت عَلَم را



با نيروي يزداني و با دست خدايي

بشكست به هم قدرت اركان ستم را



او كرد به نوع بشر اين قاعده تعليم

كاندر ره آزادگي از جان نبود بيم



ديگر نهراسيد ز ستمكار ستمكش

مظلوم به ظالم نكند كرنش و تعظيم



اعلاميه از قتلگه كرب و بلا داد

با زينب و سجاد سوي شام فرستاد



اين جمله ز خون بود در آن نشريه مسطور

بايد بشر از قيد اسارت شود آزاد [5] .



اقبال لاهوري، متفكر و شاعر بلند آوازه از اهل سنّت، در سروده خويش از حريّت حسين(ع) و لاله كاشتن او در سرزمين كربلا و استبداد ستيزي حضرتش و بيدار ساختن ملّت دم مي زند و چنين مي گويد:



آن شنيدستي كه هنگام نبرد

عشق با عقل هوس پرور چه كرد؟



آن امام عاشقان پور بتول

سرو آزادي ز بستان رسول



الله الله باي بسم الله پدر

معني ذبح عظيم آمد پسر



بر زمين كربلا باريد و رفت

لاله در ويرانه ها كاريد و رفت



تا قيامت قطع استبداد كرد

موج خون او چمن ايجاد كرد



ما سوي الله را مسلمان بنده نيست

نزد فرعوني سرش افكنده نيست



خون او تفسير اين اسرار كرد

ملّت خوابيده را بيدار كرد



رمز قرآن از حسين آموختيم

ز آتش او شعله ها اندوختيم [6] .