از شهداي كربلاست. نافع، بزرگواري دلاور، قاري قرآن، كاتب، و از حاملان حديث و از اصحاب أميرالمؤمنين عليه السلام بود و در سه جنگ جمل، صفين و نهروان در ركاب آن حضرت بود. وي از شخصيتهاي بارز كوفه بود و پيش از شهادت مسلم بن عقيل، مخفيانه از كوفه بيرون آمده به استقبال امام شتافته بود، سپس همراه امام حسين عليه السلام به كربلا آمد. در كربلا همراه عباس عليه السلام در آوردن آب به خيمه ها مشاركت داشت. از جمله كساني بود كه در سخنراني پرشوري مراتب وفاداري خويش را نسبت به سيدالشهداء عليه السلام


ابراز داشت. نافع، نام خود را روي تيرهاي زهر آگين خود مي نوشت و همواره با آنها تيراندازي مي كرد. روز عاشورا وقتي تيرهايش تمام شد، شمشير كشيد و بر لشكر كوفه تاخت، در حالي كه چنين رجز مي خواند:



انا الهزبر الجملي

ديني علي دين علي



كوفيان با سنگ و تير، اور ا مورد ضربه هاي خود قرار دادند تا اينكه بازوهايش شكست. او را محاصره كرده و زنده دستگير نمودند. شمر او را گرفته نزد عمر سعد برد. سپس به دست شمر به شهادت رسيد. از جمله رجزهاي او چنين بود:



انا الغلام اليمني الجملي

ديني علي دين حسين بن علي



ان اقتل اليوم فهذا املي

فذاك رأيي والاقي عملي



بعضي نيز نام او را هلال بن نافع گفته اند.

نافع بن هلال از ياران مخلص و شجاع امام حسين عليه السلام بود، وي در روز عاشورا با نيزه ي خود كه آن را مسموم كرده بود، دوازده نفر از لشكريان عمر سعد را كشت. در خلال جنگ دو بازويش شكسته شد. شمر او را گرفت و نزد عمر سعد فرستاد در حالي كه هلال فرياد مي زد كه من دوازده نفر از شما را كشتم و اگر بازوي سالمي داشتم، نمي توانستيد مرا اسير كنيد. «شمر» شمشير كشيد كه او را به قتل برساند. هلال گفت: خدا را شكر كه شهادت من به دست بدترين خلق خداست و شمر اين اسير بي دفاع را به شهادت رساند.