چهل، چهلم.در فرهنگ اسلامي و در معارف عرفاني، عدد چهل (اربعين) جايگاه خاصي دارد. چله نشيني براي رفع حاجت يا رسيدن به مقامات سلوك و عرفان معروف است.حفظ كردن چهل حديث، اخلاص چهل صباح، كمال عقل در چهل سالگي، دعابراي چهل مؤمن، چهل شب چهارشنبه و... بسياري از اين نمونه ها و موارد. [1] .

در فرهنگ عاشورا، اربعين به چهلمين روز شهادت حسين بن علي «ع » گفته مي شود كه مصادف با روز بيستم ماه صفر است.از سنتهاي مردمي، گراميداشت چهلم مردگان است كه، به ياد عزيز فوت شده خويش، خيرات و صدقات مي دهند و مجلس ياد بود بپامي كنند.در روز بيستم صفر نيز، شيعيان، عظيمترين مراسم سوگواري را در كشورها و شهرهاي مختلف به ياد عاشوراي حسيني بر پا مي كنند و همراه با دسته هاي سينه زني و عزاداري به تعظيم شعائر ديني مي پردازند.در شهر كربلا، اربعين حسيني عظمت و شكوه خاصي دارد و دسته هاي عزادار، مراسمي پرشور بر پا مي كنند.

در نخستين اربعين شهادت امام حسين «ع »، جابر بن عبدالله انصاري و عطيه عوفي موفق به زيارت تربت و قبر سيد الشهدا شدند.بنا به برخي نقلها، در همان اربعين، كاروان اسراي اهل بيت «ع » در باز گشت از شام و سر راه مدينه، از كربلا گذشتند و با جابر ديداركردند.البته برخي از مورخان هم آن را نفي كرده و نپذيرفته اند.از جمله مرحوم محدث قمي در «منتهي الآمال » دلايلي ذكر مي كند كه ديدار اهل بيت از كربلا در اربعين اول نبوده است. [2] بعضي از علما نيز در اين باره تحقيق مبسوط و مستقلي انجام داده اند كه منتشرشده است. [3] به هر حال، تكريم اين روز و احياي خاطره غمبار عاشورا، رمز تداوم شور عاشورايي در زمانهاي بعد بوده است.در تاريخ انقلاب اسلامي ايران نيز، سنت احياي اربعين تاثير مهمي در شور گستري در شهرها داشت و در چهلم شهداي حادثه قم (درتاريخ 19 دي 1356 ش) مردم مسلمان تبريز قيام كردند و شهيد دادند.در اربعين شهداي تبريز، شهرهاي ديگر مجلس يادبود گرفته، تظاهرات كردند و همين گونه اربعينها به هم وصل شد و سراسر ايران به نهضت پيوست، تا آنكه انقلاب اسلامي در 22 بهمن سال 1357 ش به پيروزي رسيد.اين به بركت الهام گيري از فرهنگ شهادت و ايثار خون بود كه ملت قهرمان ايران، از عاشورا گرفته بود. «اربعين »، تداوم «عاشورا» بود و «ذكر»، رسالت بازماندگان پس از «خون » و «شهادت ».



به ياد كربلا دلها غمين است

دلا خون گريه كن چون اربعين است



پيام خون، خطاب آتشين است

بقاء دين، رهين اربعين است



كه تاريخ پر از خون و شهادت

سراسر اربعين در اربعين است



بسوز اي دل كه امروز اربعين است

عزاي پور ختم المرسلين است



مرام شيعه در خون ريشه دارد

نگهباني ز خط خون چنين است