مختار فرزند ابوعبيد بن مسعود ثقفي است، او در سال اول هجرت متولد شد [1] . پدرش ابوعبيد از اجله ي اصحاب رسول خداست كه در سال سيزدهم هجرت والي عراق گرديد، و در يوم الجسر [2] با فرزندش جبر بن ابي عبيد در اوائل خلافت عمر بن خطاب به قتل رسيد [3] .

مادرش رومه دختر وهب بن عمر معتب است.

نقل شده كه چون پدر مختار تصميم به ازدواج گرفت، از دختران قبيله اش نزد او نام برده و به وي پيشنهاد كردند، اما او نپذيرفت، تا اينكه كسي در خواب او را گفت: رومه دختر زيباي وهب را به همسري انتخاب كن تا تو را ملامت نكنند. خوابش را براي اهل و نزديكان خود ذكر كرد، آنها او را در اين امر تشويق نمودند، لذا او با رومه دختر وهب ازدواج كرد.

رومه مي گويد: چون به مختار حامله شدم در خواب ديدم كسي اين اشعار را مي خواند:

ابشري بالولد

اشبه شيي ء بالاسد

اذا الرجال في كبد

تقاتلوا علي بلد

كان له حظ الاشد [4] .

چون مختار را زائيد، همان كس را در خواب ديد و او به رومه گفت: قبل از آنكه اين كودك حركت كند و يا كام او را برگيريد، او را مختار نام بگذاريد كه او فردي كم آز و داراي ياران فراواني خواهد بود.

مختار داراي چهار برادر بود به نامهاي جبر، ابوجبر، ابوالحكم و ابواميه [5] .

عموي او به نام سعيد بن مسعود از طرف اميرالمؤمنين عليه السلام در مدائن والي بوده است [6] ، و مختار نيز با عمويش به مدائن رفته و نزد او بوده است [7] .

[1] الاستيعاب 1465 /4.

[2] يوم الجسر: جنگي است که بين مسلمين و فارس رخ داده و نزديک حيره بوده است. (معجم ‏البلدان 140 /2).

[3] الاستيعاب 1709 /4.

[4] «بشارت باد تو را به فرزندي، که شبيه ‏ترين چيز به شير است، هنگامي که مردان در سختي‏اند، و مقاتله بر بلد کنند، او بيشترين بهره را دارد».

[5] بحارالانوار 350 /45.

[6] سفينة البحار 435 /1.

[7] بحارالانوار 352 /45.