حماسه خونين كربلا و قيام شكوهمند رهبر آزادگان حضرت ابا عبدالله الحسين از شورانگيزترين و شهامت آفرينترين، و در عين حال رقت بارترين و فجيعترين حوادث تاريخي بشر است. جلوه هاي ايثار و فتوت، كرامت و عزت، رشادت و شجاعت، كه در صحراي كربلا به دست سرور و سالار شهيدان، امام حسين عليه السلام و ياران باوفايش به نمايش گذاشته شد، از يك سو ستمگريها، ددمنشيها و درنده خوييهاي سپاهيان اموي را افشا كرد و از سوي ديگر وجدان انسانهاي آن روز را به شدت لرزاند و بدين سان بذر بيدارگري و روشنگري در دشت نينوا پاشيده، و با خون مقدس فرزند رسول صلي الله عليه و آله و اصحاب او آبياري شد، و در همان غروب عاشورا سريع جوانه زد و عكس العملها به صورت مختلف از همان سرزمين آغاز شد. افزون بر اينكه فرزندان پيامبر، به انگيزه گسترش ابعاد حماسه حسيني، اينجا و آنجا حقايق را مي پراكندند، شاهدان و گزارشگران نيز، نهضت كربلا را بزرگوار مي نمودند و بدين گونه سينه به سينه به نسلها و عصرهاي بعد سپرده مي شد.

اين نوع پاسداري از حماسه خونبار كربلا تا انقراض حكومت ننگين امويان و مروانيان (سال 132 ه.ق) ادامه داشت اما در آن دوران كمتر كسي توانست تاريخ بنويسد. آنگاه پس از برچيده شدن بساط بني اميه و روي كار آمدن عباسيان، كه ابتدا تظاهر به طرفداري از علويان مي كردند، مقداري زمينه مساعد شد و مورخان و محققان از فضاي نسبتا باز استفاده كردند و دست به قلم برده، درباره حادثه كربلا تاريخ نگاشتند.

دقيقا روشن نيست كه چه كسي براي اولين بار تاريخ كربلا را نوشت و رشادتها و حماسه آفرينيهاي امام حسين عليه السلام و يارانش را ترسيم كرد. مرحوم علامه شيخ آقا بزرگ تهراني احتمال داده اند كه اصبغ بن نباته نخستين فردي بود كه درباره ي امام حسين عليه السلام مقتل نوشت. [1] ليكن اينك از مقتل وي اثري نيست و گويا در متون تاريخي نيز گزارشي از آن نيامده است.

از كهنترين و جامعترين و ارزشمندترين آثار نگاشته شده درباره ي حادثه كربلا، مقتل الحسين ابومخنف است كه متأسفانه متن كامل و اصلي آن در دست نيست. كتاب ابومخنف به سبب اهميت و ارزشي كه داشته همواره مورد توجه خاص مورخان و پژوهشگران قرار گرفته است و بسياري متن آن را به طريق گونه گون نقل كردند. تأثير كتاب وي در آثار تاريخي بعد، درباره ي واقعه كربلا به حدي است كه وي سرآمد مقتل نويسان به شمار مي آيد؛ بدين صورت كه هر كسي در مورد اين حادثه عظيم مطلبي نگاشته و گزارشي نقل كرده، معمولا از اوست و تمامي مورخان و محققان بعدي خوشه چين خرمن وي هستند. آري، ديري نپاييد كه كتاب مقتل الحسين او بلند آوازه شد و نام بلند او كتابش در اقصي نقاط ممالك اسلامي، بلكه در سراسر گيتي پخش شد.