بعضي از نويسندگان، كه متأسفانه عادت به تحقيق و تتبع در مطالب و


پيشامدهاي تاريخي ندارند و هر چه را هر جا ببينند با كمال اطمينان نقل مي كنند، جوزجان (تربت يحيي) را با جرجان (گرگان ايران) اشتباه گرفته و با قاطعيت نوشته اند: قبر يحيي بن زيد در گرگان است و دعبل خزاعي، كه از شهيد جوزجان ياد كرده، مقصودش همان گرگان است كه بين گنبد و مازنداران مي باشد.

صاحب منتخب التواريخ اين اشتباه را مرتكب شده و ديگران هم كه عادت به رجوع به مدارك معتبر و دست اول ندارند، آن را از او نقل مي كنند.اما واقع امر آن است كه قبر يحيي در گرگان نيست، بلكه در جوزجان افغانستان است؛ زيرا:

اولا، به شهادت تمام علماي تاريخ و بلدان، جوزجان غير از جرجان است و مشاهد مشرفه اي كه از اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله، در گرگان يا جرجان مي باشد متعلق به بعضي از زنان و نوادگان زيد شهيد است. شايد همين سبب اشتباه شده كه مدعي شده اند قبر يحيي بن زيد در آن جا است.

حسن بن عيسي بن زيد بن حسين بن عيسي بن زيد بن امام زين العابدين عليه السلام كه در عصر مقتدر عباسي، به فرمان جحشاني كشته شد نيز قبرش از جمله مقابري است كه در جرجان مي باشد. به نظر مي رسد اين هم سبب اشتباه شده باشد.

ثانيا، در تمام تواريخ معتبر و اشعار دعبل، قبر يحيي در جوزجان ذكر شده و در همه ي كتب بلدان درباره ي جوزجان مي نويسند: «اسم كورة واسعة من كور بلخ بخراسان، و هي بين مرو الرود و بلخ و يقال لقصبتها اليهودية و من مدنها الانبار و فارياب و كلار....»؛ يعني جوزجان نام منطقه ي وسيعي از مناطق بلخ در خراسان است كه بين مرورود و بلخ واقع شده و مركز آن به نام


يهوديه معروف مي باشد. شهرهاي مهم آن منطقه انبار و فارياب و كلار است.

در خور ذكر است كه منطقه ي وسيعي از شمال شرقي ايران كه شامل بخشي از افغانستان و تركمنستان و ديگر كشورهاي شمال خراسان مي باشد، در قديم كلا به «خراسان» معروف بوده است.

صاحب معجم البلدان سپس مي نويسد: «و بها قتل يحيي بن زيد بن علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب رضي الله عنه»؛ يعني در جوزجان، يحيي فرزند زيد بن علي بن الحسين عليه السلام، كشته شد. [1] .

شعر كثير نهشلي درباره ي يحيي نيز اشاره به همين مطلب دارد كه مي گويد:



«سقي مزن السحاب اذا استقلت

مصارع فتية بالجوزجان.» [2] .



هنگامي كه ابر باران دار، بالا رفت، قتلگاه جواناني را در جوزجان سيراب كرد.

دعبل خزاعي نيز در شعر خود به قبر او اشاره كرده گويد:



«و قبر بارض الجوزجان محله

و قبر بباخمرا لدي الغربات...» [3] .



قبري در سرزمين جوزجان و قبر ديگري از خاندان پيامبر در «باخمرا» [4] دور از وطن است.

لازم به ذكر است كه نام استان جوزجان و مزار شريف در افغانستان، معروف و قبر يحيي، مشهدي با جلالت و مورد زيارت و عنايت شيعيان


مي باشد.

اين بار سرزمين خراسان و جوزجان شاهد نبردي بين حق و باطل بود. قيام يحيي امتداد همان خط سرخ عاشورا و كوفه بود و اين بار فرزند ديگري از امام حسين عليه السلام و جمعي از شيعيان مظلوم، مردانه در مقابل حكومت جائر اموي و مرواني ايستادند، جنگيدند و شربت شهادت نوشيدند. خون آنان همچون رودي خروشان از سرزمين خراسان، حركت كرد و تبديل به دريايي شد كه خودكامگان و حاكمان جاني اموي را در خود غرق نمود و حماسه اي جاويد از خود به جاي نهاد.