از جمله فرايض مهم اسلامي و پراهميت ترين احكام قرآن «امر به معروف» و «نهي از منكر» است. آيات متعددي از قرآن براي اصلاح جامعه و ريشه كردن فساد، ما را به امر به معروف و نهي از منكر دعوت مي كند. جهاد و قيام عليه جنايت كاران و مفسدان روي زمين مرتبه اي از امر به معروف و نهي از منكر است. بنابر دستور اسلام، امر به معروف و نهي از منكر پس از طي مراحل و مراتب مسالمت آميز و عدم تأثير آن، بايد با قدرت اجرا شود و اين همان جهاد و قيام است.

زيد بن علي عليه السلام، كه خود شخصيتي فوق العاده و عالم به تمام شرايط و خصوصيات امر به معروف و نهي از منكر بود، وظيفه ي خود ديد كه همانند جدش، امام حسين عليه السلام در مقابل دستگاه جنايت كار بني اميه بايستد و به همان دليلي كه حضرت ابي عبدالله الحسين عليه السلام قيام كرد، وي نيز قيام كند. در واقع، مي توان گفت، اگر كسي قيام خونين عاشورا به رهبري حسين بن علي عليه السلام و يارانش را خوب بررسي كند و فلسفه ي آن را به دست آورد، به آساني مي تواند بگويد قيام زيد بن علي عليه السلام پيروي از نهضت مقدس حسين عليه السلام بوده است.

وجه تشابه بسياري بين اين دو نهضت (نهضت عاشورا و نهضت زيد بن علي عليه السلام) به چشم مي خورد؛ همان گونه كه امام حسين عليه السلام فلسفه ي نهضت خود را امر به معروف و نهي از منكر بيان مي كرد و مي فرمود:

«... انما خرجت لطلب الاصلاح في امة جدي محمد صلي الله عليه و آله اريد ان آمر بالمعروف و انهي عن المنكر...» [1] .


من براي اصلاح امت جدم قيام كرده ام. مي خواهم امر به معروف و نهي از منكر كنم.

زيد بن علي عليه السلام نيز همين راه و منطق را داشت.

مردي به نام عبدالله بن مسلم مي گويد: با زيد عليه السلام، آهنگ زيارت خانه ي خدا كردم. شب كه فرارسيد و ستارگان زيبا در آسمان چشمك مي زدند، زيد عليه السلام رو به من كرد و گفت: عبدالله، آن ستاره ها را مي بيني؟ گفتم: نه. فرمود: كسي مي تواند به آن دست يابد؟ گفتم:نه. فرمود:

«لوددت ان يدي ملصقة بها فاقع الي الأرض او حيث اقع فأتقطع قطعة قطعة و ان الله اصلح بين امة محمد صلي الله عليه و آله.» [2] .

به خدا قسم، دوست دارم كه دستم به آن ها بچسبد و از آن جا به زمين يا به هر جايي پرتاب گردم و بدنم قطعه قطعه شود و در مقابل، خداوند بين امت محمد صلي الله عليه و آله را اصلاح كند.

شيخ مفيد درباره ي علت قيام زيد عليه السلام مي فرمايد: او با شمشير قيام كرد تا امر به معروف و نهي از منكر كند و انتقام خون امام حسين عليه السلام را بگيرد. [3] .

مرحوم شيخ هم در كتاب «قواعد»، مبحث امر به معروف و نهي از منكر، قيام زيد عليه السلام را به عنوان نمونه ذكر مي كند. [4] .

و راوندي مي گويد: قيام او در راه امر به معروف و نهي از منكر بود. [5] .

در «وقايع الايام» خياباني آمده است: علت ديگر، كه به آن اشاره شد،


امر به معروف و نهي از منكر بود كه در ايام خلفاي بني اميه ارتكاب مناهي و محرمات و فسق و فجور چنان شيوع يافته بود كه در هيچ زماني آن شيوع و آن اوضاع مشهود نبود. [6] .

به نظر علامه مقرم نيز اگر نهضت هاشميان نبود و آنان در اطراف و نواحي قيام نكرده بودند، همه ي زحمات رسول اكرم صلي الله عليه و آله كه در راه تبليغ اسلام انجام داده بود، از بين مي رفت. اين نهضت ها به مردم احساس و شعور بخشيد، رهبران نهضت ها خود را در مشقت مي انداختند و در راه دين به جهاد مي پرداختند و با ستمگران مي جنگيدند و اين رهبران به راهنمايي افرادي شايسته همانند پيامبر و يا وصي پيامبر قيام مي كردند. [7] .

در محبوبيت بسياري از اين قيام ها و نهضت هاي حق طلبانه در نزد ائمه ي معصوم عليه السلام شكي نيست. روايات متعددي نيز از معصومان عليهم السلام در تحريض مردم به قيام و جهاد و انتقام و خون خواهي شهداي مظلوم خاندان پيامبر عليهم السلام به خصوص شهداي كربلا آمده است.