زيد بن علي عليه السلام از شخصيت هاي برجسته ي اهل بيت عليهم السلام بود. او يكي از بارزترين چهره هاي علمي و درخشان اسلام به شمار مي آيد. زيد عليه السلام در احكام الهي، فقيهي عميق و دانشمندي سترگ بود. علم سرشار و دانش بي كران او زبانزد خاص و عام بود. مقام علمي زيد عليه السلام چنان معروف و مسلم بود كه او را «عالم آل محمد صلي الله عليه و آله» و يا «فقيه اهل بيت عليهم السلام» لقب داده بودند.

امام صادق عليه السلام فرمود: «خدا زيد را رحمت كند. او عالمي درستكار بود.» [1] .

امام هشتم درباره ي او مي فرمايد: «انه من علماء آل محمد (ص).» [2] او از علماي آل محمد عليهم السلام بود.

روايات متعددي از ائمه اطهار عليهم السلام درباره ي مقام علمي او رسيده است.

ابوحنيفه، پيشواي مشهور اهل سنت، درباره ي او مي گويد: «من در بين معاصرانش، فقيه تر از او نديدم.» [3] البته اين سخن ابوحنيفه است و قطعا امام صادق عليه السلام بالاتر از زيد عليه السلام بودند و ابوحنيفه نظير اين سخن را درباره ي امام صادق عليه السلام نيز گفته است.


شيخ طوسي مي گويد: علماي اسلام بر فضيلت و وثاقت و ورع و علم و فضل وي اتفاق نظر دارند. [4] ايشان در كتاب فهرست نيز از عمر بن موسي نقل مي كنند كه گفت: «هيچ كس را در تشخيص آيات قرآن از ناسخ و منسوخ و برگرداندن متشابه آن به محكم، همچون زيد بن علي نديدم.» [5] .

ابن حجر، ذهبي، ابن تيميه، هيثمي و ابن شبه از علماي اهل سنت، درباره ي مقام علمي او گفته اند:

«انه من اكابر العلماء و افاضل اهل البيت في العلم و الفقه.»

زيد از بزرگان علما و فضلاي اهل بيت در علم و فقه است.

زيد بن علي عليه السلام علوم خود را از چشمه ي زلال ولايت و از سه امام بزرگ و معصوم - امام سجاد، امام باقر و امام صادق عليهم السلام گرفته بود. [6] .

زيد عليه السلام انيس كتاب خدا بود و از اين رو، لقب «حليف القرآن» داشت. [7] او مفسري بزرگ در علم قرآن و صاحب قرائتي خاص بود. [8] امام صادق عليه السلام فرمودند:

«كان و الله اقرءنا لكتاب الله.»

به خدا سوگند او در ميان ما بيش از همه به قرائت قرآن اشتغال داشت. [9] .

البته مقصود امام عليه السلام در ميان بني هاشم است، وگرنه قطعا مقام امام


برتر است.

زيد بن علي عليه السلام در زندان، تفسير قرآن مي گفت و در مجالس بحث و احتياج، كسي به پاي او نمي رسيد. رواياتي نيز در اين باب موجود است. [10] .

او محدثي بزرگ بود و رواياتش در كتب اربعه، بيش از شصت و يك روايت است. طريق صدوق به زيد عليه السلام در اسناد روايت، صحيح مي باشد. [11] .

زيد بن علي عليه السلام از روات كتاب ارزشمند صحيفه ي سجاديه است كه ماجراي مفصل آن در مقدمه ي آن صحيفه ي سجاديه آمده است. او صحيفه را با املاي پدرش، امام سجاد عليه السلام به رشته ي تحرير درآورد. [12] .

بسياري از فقها و محدثين عصر امام صادق عليه السلام از زيد بن علي عليه السلام حديث نقل كرده اند. [13] .