نام و نسب: مختار بن ابي عبيده بن مسعود بن عمرو بن عمير بن عوف بن قسي بن هنبة بن بكر بن هوازن؛ [1] .

قبيله: ثقيف؛ كه قبيله ي مشهور و گسترده اي از هوازن، از اعراب منطقه ي

طائف است. [2] .

كنيه: ابواسحاق؛ [3] .

لقب: كيسان؛ فرقه ي كيسانيه منسوب به او است. كيسان به معناي زيرك و تيزهوش است. [4] جوهري در صحاح مي نويسد: «كيسان، لقب مختار، [5] از «كيس» وزن «قيس» اشتقاق يافته و كيس به معناي ظريف و زيرك است. [6] طبق روايتي، اصبغ بن نباته، از ياران أميرالمؤمنين مي گويد: «لقب كيس را أميرالمؤمنين به مختار دادند.» [7] پدر مختار: ابوعبيده ثقفي؛ در اوايل خلافت عمر از طائف به مدينه آمد و در آن جا ساكن شد. [8] وي يكي از سرداران بزرگ با ارتش كسري (ايران) در زمان عمر بود. [9] ماجراي رشادت اين دلير مرد در واقعه ي يوم الجسر در جنگ با ارتش ايران در منطقه ي بصره معروف است. [10] .

مادر مختار: دومه؛ وي از زنان با شخصيت بود و او صاحب عقل و رأي و بلاغت و فصاحت شمرده اند. [11] .

[1] تاريخ طبري، ج 6، ص 7؛ تاريخ يعقوبي، ج 2، ص 258؛ کامل في التاريخ، ابن‏اثير، ج 4، ص 163؛ بحار الأنوار، ج 45، ص 350.

[2] معجم قبائل العرب، عمر رضا کحاله، ج 1، ص 149 - 148؛ شرح نهج‏البلاغه، ابن ابي‏الحديد معتزلي، ج 8، ص 303.

[3] بحار الأنوار، ج 45، ص 350؛ کامل ابن‏اثير، ج 4، ص 171.

[4] بحار الأنوار، ج 45، ص 345؛ قاموس، محمد بن يعقوب فيروز آبادي، ج 1، ص 257؛ و فيات الاعيان، ابن‏خلکان، ج 4، ص 172.

[5] صحاح، اسماعيل بن حماد جوهري، ج 2، ص 973.

[6] المنجد في اللغه، لويس معلوف، واژه‏ي «کيس».

[7] بحار الأنوار، ج 45، ص 344؛ رجال کشي، ص 127.

[8] مروج الذهب، ج 2، ص 315؛ انساب الاشراف، ج 6، ص 375.

[9] الغارات، ابراهيم بن محمد ثقفي ج 2، ص 517؛ کامل ابن‏اثير، ج 2، ص 433.

[10] مروج الذهب، ج 2، ص 308.

[11] اعلام النساء، عمر رضا کحاله، ج 1، ص 421.