يكي از عوامل مهمي كه در آگاهي مسلمانان و زمينه سازي قيام ها و حركت ها نقش داشت، تلاش هاي ائمه ي دين و پيشوايان معصوم عليهم السلام در


زنده نگه داشتن حادثه ي عاشورا و افشاگري جنايات رژيم حاكم بود. در آن جو خفقان و وحشت و تبليغات وسيع و دامنه دار حكام اموي و عوامل آنان، به خصوص آخوندهاي درباري و محدثان مزدور كه بر جعل احاديث در مدح خلفا و سرپوش گذاشتن بر جنايات آنان مي كوشيدند و هر گونه قيام و حركتي را سركوب مي كردند، اقامه ي عزاي امام حسين عليه السلام و زنده نگه داشتن ماجراي كربلا و گريه هاي اهل بيت عليهم السلام و حزن آنان و روضه خواني ها و تشكيل جلسات در رثاي امام حسين عليه السلام و تشويق شاعران متعهد و مرثيه سرايان خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله بزرگ ترين عامل بيداري مردم و شوراندن آنان بر ضد دستگاه حاكم بود.

ائمه ي دين عليهم السلام مجالس را براي ياد بود حضرت سيدالشهدا عليه السلام تشكيل مي دادند و با وجود استقبال و علاقه ي مردم، آنان را تشويق مي كردند كه براي امام حسين عليه السلام مجالس ذكر مصيبت تشكيل دهند و مذهب اهل بيت عليهم السلام را با اين جلسات زنده نگه دارند. ذكر حوادث كربلا و يادآوري مصايب خاندان رسول خدا صلي الله عليه و آله مكتب اهل بيت عليهم السلام را زنده مي كرد و مانع زدودن ياد خاندان پيامبر و وارثان به حق رسول خدا صلي الله عليه و آله از ذهن مردم مي شد. حوادثي كه در كربلا رخ داد و جناياتي كه به وقوع پيوست و مظالمي كه بر خاندان رسول خدا صلي الله عليه و آله رفت هر سنگدلي را تحت تأثير قرار مي داد و ائمه ي دين عليهم السلام خوب مي دانستند كه بيان مظلوميت سيدالشهدا عليه السلام و ذكر مصايب آن حضرت، عواطف مردم را تحريك مي كند و دل ها را جلب مي نمايد. بازگويي وقايع عاشورا چنان مردم را به هيجان و تلاطم وامي داشت كه مردم، ناخودآگاه در مقابل حكام جور موضع مي گرفتند و آتش خشم انقلابي و مقدسي را در آ نان در مقابل


مظالم امويها شعله ور مي ساخت.

از سوي ديگر، مردم به حقانيت خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله پي مي بردند و قلوب آنان نسبت به اهل بيت عليهم السلام و سيدالشهداء عليه السلام جلب مي شد و نسبت به عاملان حادثه ي كربلا و قاتلان امام حسين عليه السلام لعنت مي فرستادند و ابراز تنفر و انزجار مي كردند. يكي از شواهد اهتمام ائمه ي دين عليهم السلام بر اقامه ي عزاي امام حسين عليه السلام رواياتي است كه در فضيلت عزاداري سيد مظلومان و تشكيل مجالس عزا وارد شده است.

محمد بن مسلم از امام باقر عليه السلام و آن حضرت از پدرش امام سجاد عليه السلام نقل كرده است: «هر مؤمني كه در عزاي امام حسين عليه السلام اشكش جاري مي شود، خداوند او را در قصرهاي بهشتي جاي خواهد داد.» [1] .

همچنين از ابي هارون مكفوف نقل شده است كه امام صادق عليه السلام به من فرمود: «يا اباهارون، درباره ي مصايب امام حسين عليه السلام برايم شعر بخوان.»

اباهارون مي گويد: چند بيت شعر در رثاي امام حسين عليه السلام خواندم و امام عليه السلام و اهل خانه ي او گريه كردند.

سپس امام عليه السلام فرمود: «كسي كه در رثاي امام حسين عليه السلام شعر بگويد و خود بگريد و ديگران را بگرياند، اهل بهشت است و هر كس مصايب امام حسين عليه السلام را بشنود و به قدر بال پشه اي اشك از چشمش جاري شود، ثواب او با خداست و خداوند به كم تر از بهشت او را پاداش نخواهد داد.» [2] .

بكر بن محمد ازدي از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه امام فرمود: «آيا مجالسي كه در آن احاديث ما بين شود بر پا مي كنيد؟ گفتم: بلي.


حضرت فرمود، «من اين مجالس را دوست دارم. ولايت ما را زنده نگه داريد و مصايب ما را، كه نشانه ي مظلوميت ما است، بازگو كنيد. كسي كه مصايب ما را ياد كند يا ديگران آن را براي او نقل كنند و به قدر بال پشه اي در عزاي ما گريه كند، خداوند او را مي آمرزد.» [3] .

روشن است كه تشكيل چنين مجالسي سبب آگاهي مردم مي گشت و آن ها را نسبت به مظالمي كه بر خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله رفته بود، آگاه مي كرد و از اين راه، ماهيت رژيم هاي حاكم را بر ملا مي ساخت. نكته ي ديگري كه از اين روايات استفاده مي شود آن است كه ائمه ي اطهار عليهم السلام دوست داشتند اين مجالس در مرئي و منظر مردم باشد تا همه ي مردم اعم از زن و مرد، از موضوع با اطلاع شوند و حقيقت مظلوميت اهل بيت عليهم السلام و ستمي كه بر آنان رفته است بر همگان روشن شود و بفهمند كه امامت و خلافت، حق اهل بيت عليهم السلام بوده و ديگران آن را غصب كرده اند.