در سال شصت هجري قمري، دوران ننگين حكومت معاويه با مرگ او به پايان رسيد و زمان حكومت به دست پست ترين چهره ي اموي، يعني يزيد، فرزند نابكار معاويه افتاد. يزيد در سال بيست و ششم ه. ق متولد شد و در سال شصت و چهار هجري به هلاكت رسيد. [1] بعضي نيز مرگ او را در سن سي و سه سالگي و در حوارين دمشق گفته اند. [2] آغاز حكومت او سال شصت و مدت حكومتش سه سال و هشت ماه، هشت روز كم بود. [3] .

از جمله جنايات معاويه بر اسلام و مسلمانان، تحميل فرزند جوان و بي دين و جنايتكارش، يزيد، به مسلمانان بود. معاويه در اواخر عمر خود،


با تطميع و تهديد، براي يزيد بيعت گرفت و او را به عنوان وليعهد به مردم معرفي كرد. [4] .

مرگ معاويه بارقه ي اميدي براي مسلمانان بود كه خود را از سلطه ي دودمان اموي كه از آغاز تا انجام اين حكومت، نسبت به اسلام، پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت او عليهم السلام عناد و كينه داشتند و كم ترين صلاحيتي براي زعامت و رهبري جهان اسلام در وجودشان نبود، بيرون آورند. در اين زمان بود كه تمام چشم ها و اميدها به سوي خاندان و وارثان پيامبر صلي الله عليه و آله دوخته شد. و در آن عصر آنان شخصيتي والاتر از امام حسين عليه السلام، سبط گرامي رسول خدا صلي الله عليه و آله سراغ نداشتند. او نيز بر حسب وظيفه و براي اداي تكليف، آماده ي قيامي باشكوه شد.

قيام امام حسين عليه السلام در آغاز سال 61 ه.ق در سرزمين كربلا به وقوع پيوست. تاريخ، ماجراي اين انقلاب را ثبت كرده است. اين قيام جهان اسلام را چنان تكان داد و تحولي عظيم در مسلمانان به وجود آورد كه علاوه بر ابعاد مهم و نتايج ثمربخش آن كه تا قيامت به عنوان حماسه اي بزرگ و جاويد باقي خواهد ماند، سير تاريخ اسلام، بلكه بشريت را نيز تغيير داد و حق و باطل را از هم جدا ساخت.

اين نكته قابل توجه است كه تمام نهضت هاي به حقي كه در جهان اسلام پس از شهادت امام حسين عليه السلام به وجود آمده، خمير مايه ي اصلي اش ياد و خاطره ي قيام عاشورا و شور و شعورهاي ناشي از آن بوده و خواهد بود.

حادثه عظيم عاشورا همانند مشعلي فروزان، فرا راه تاريخ اسلام مي درخشد و عامل بيداري مسلمانان و الهام بخش همه نهضت هاي


رهايي بخش و اصيل اسلامي است اما به حق مي توان ادعا كرد كه تشيع به عنوان مكتبي اصيل و نشأت گرفته از اساس اسلام پس از قيام امام حسين عليه السلام حالت تشكل به خود گرفت و تا آن زمان، در مقابل قدرت هاي وقت، به عنوان يك ايدئولوژي و مكتب مهم اسلامي مطرح نبود. پس از انقلاب خونين عاشورا، چنان حق و باطل از هم جدا شده و جناح ها و خطوط روشن گرديد كه براي مسلمانان شكي باقي نماند كه اگر حقانيتي هست - كه هست - در اين مكتب و تفكر است. گرايش به اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله و «عترت»، كه در حقيقت، متمم اصلي اسلام پس از كتاب خدا بود، بعد از حادثه ي عظيم عاشورا متبلور شد و مردم دريافتند كه اسلام حقيقي در خاندان پيامبر است و آنان به خلافت و زعامت سزاوارترند. از آن پس، نهضتهاي مهم سياسي شيعه به عنوان يك مكتب و تشكل انقلابي و اعتقادي در ميان مسلمين مطرح شد.

عمق جنايات دشمنان قسم خورده ي اسلام در حادثه ي عاشورا مشهود گشت و آغاز بيداري ملت اسلام گرديد. بنا بر شهادت تاريخ، خون مقدس امام حسين عليه السلام و يارانش، كه به ناحق در سرزمين كربلا ريخته شد، آب حياتي بود كه در كالبدهاي خشك و مأيوس دويدن گرفت، و منشأ قيام ها و نهضت ها شد و از آن به بعد، مبارزات شيعه آغاز گرديد. جوشش خون سيدالشهدا عليه السلام در تداوم گريه هاي حضرت زهرا عليهاالسلام و شهادت امامان علي و حسن عليهماالسلام، زمينه ي توسعه و تعميق سطح آگاهي مردم را فراهم ساخت و به تدريج، اذهان را روشن كرد و راه را بر فعاليت هاي علمي و فرهنگي امامان بعدي و قيام هاي ضد استبدادي گشود.

بنابراين، قيام مقدس عاشورا و حادثه خون بار كربلا را، كه خود نقطه ي


اوج حركت افشاگرانه و هدايتگرانه ي مستمر اهل بيت عصمت عليهم السلام طي پنجاه سال پس از رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله بود، مي توان اساس و ريشه ي همه ي نهضت هاي حق طلبانه دانست. قيام توابين، قيام حره، قيام مكه، قيام مختار، قيام زيد بن علي عليه السلام، قيام يحيي، قيام بني الحسن، قيام فخ، و تمام حركت ها و قيام هاي حق طلبانه در عصر ائمه ي اطهار عليهم السلام و پس از آن ها مايه اي از نام «حسين عليه السلام» داشت و به نام انتقام از خون شهداي عاشورا، در مقابل بني اميه و ديگر خلفاي جور به وجود آمد.

قيام عاشورا مهم ترين پديده ي تاريخي پس از ظهور اسلام بود كه پيامدهاي مهمي در برداشت و ما در اين كتاب، در حد لازم به آن مي پردازيم. مهمترين اثرات اين قيام تاريخي عبارت است از:

1 - مشخص شدن جبهه ي حق و باطل؛

2 - افشاي چهره ي ضد اسلامي مدعيان خلافت پيامبر، به خصوص شناخت ماهيت حكومت امويان و اظهار تنفر و انزجار عمومي مردم از نظام حاكم؛

3 - انزواي سياسي حكام جور؛

4 - اختلاف و پراكندگي؛

5 - گرايش مردم به مكتب اهل بيت عليهم السلام و اعتماد به حقانيت آنان و احياي اين مكتب؛

6 - تشكل شيعه به عنوان يك مكتب عظيم سياسي، انقلابي در برابر جريانات سياسي؛

7 - واكنش در برابر دستگاه خلافت به شكل فردي و دسته جمعي؛

8 - ندامت و پشيماني عامه به دليل ياري نكردن امام حسين عليه السلام و تنها گذاشتن او؛


9 - حركت هاي سياسي و قيام هاي خونين و انتقام گيري از دشمنان اهل بيت عليهم السلام؛

10 - ايجاد تنزلزل در ميان دولتمردان حكومت اموي و سقوط جناح سفيانيان؛

11 - سقوط دولت خودكامه ي امويان و آغاز عصر جديدي در تاريخ اسلام؛

لازم به توضيح است سرفصل هاي اين كتاب، مواردي است كه به طور مستقيم يا غير مستقيم با پيامدهاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي قيام عاشورا مرتبط مي شود؛ اما با توجه به اين كه محور اين نوشتار عمدتا پيامدهاي سياسي واقعه ي عاشورا بخصوص بعد از خيزش هاي انقلابي و نهضت هاي انتقام جويانه و شورش هاي مردمي بر ضد دستگاه جنايتكار اموي است، بحث و تحقيق در دو بعد ديگر يعني ابعاد فرهنگي و اجتماعي شايسته نگارش كتابي ديگر مي باشد.

به هر روي، ما در طرح مباحث، به بازتاب قيام عاشورا در ميان مردم آن عصر به ويژه، مراكز مهم اسلامي همچون حجاز، عراق، شام و ايران خواهيم پرداخت. و در پايان به اين نتيجه مي رسيم كه ضربات كوبنده ي نهضت ها بر پيكره ي حاكمان اموي و قدرت يافتن شيعه به عنوان انقلابي ترين جناح جامعه ي اسلامي در اواخر قرن اول، به عنوان مشعل دار حريت و حاميان اسلام راستين در شرق و غرب و شمال و جنوب جهان اسلام، موجب سقوط امپراتوري غاصب اموي و قيام يافتن حاكميت غاصبانه ي آنان در اوايل قرن دوم هجري گرديد. اصلي ترين عامل اين سقوط، قيام هاي برخاسته از نهضت عاشورا بود. اميد است كه اين اثر


مورد قبولي ولي الله اعظم، منتقم حقيقي و خونخواه مظلومان واقع شود و خدمتي ناچيز به ساحت مقدس حضرت سيدالشهدا عليه السلام و ديگر شهداي گرانقدر عاشورا و شهداي خاندان پيامبر اسلام باشد.

و ما توفيقي الا بالله عليه توكلت و اليه انيب

25 / 11 / 76

سيد ابوفاضل رضوي اردكاني