بازگشت

رسالت مقدس و بايدهاي مداحي


از آنجايي كه مداحي در ايام سرور و شادي و مرثيه خواني در عزاي معصومان مظلوم - كه درود خدا بر آنان باد - هنري مقدس و حرفه اي بس والا و ارزشمند است و در صورتي كه توأم با قصد قربت، باشد و همراه با رفتارهاي خلاف شرع نباشد جزو كارهاي عبادي است و براي تصدي آن شروط و قيودي وجود دارد، بر آنان كه قصد پيوستن به جمع خدمتگزاران آستان والاي امام حسين عليه السلام و مداحان با اخلاص اهل بيت عليهم السلام را دارند لازم است، اموري را پاس دارند تا در زمره بزرگ شماران شعائر الهي قرار گرفته، و بر ارشاد و هدايت بندگان خدا، و تبليغ بالاترين ركن دين يعني «محبت و ولايت» توفيق يابند و به پاداشهاي فراوان دست يابند. بر آنان لازم است علاوه بر پيراستگي از بدي ها و تحصيل قداست روح و نزاهت جان و برخورداري از كردار نيك و اخلاق رفيع اسلامي (وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَي اللَّهِ وَ عَمِلَ صالِحًا.) [1] و رعايت تقوا از تمام آلودگي ها دوري كنند و به اوامر و نواهي خداوند پايبند باشند و به خاطر سالم ماندن از خطرات به خدا پناه برده و از او كمك بخواهند.

و خداوند را شاكر باشند كه مهر آل علي و عشق رسول اللَّه صلي الله عليه وآله و اهل بيت آن حضرت را به عنوان بهترين سرمايه در دلشان قرار داد، آنان را به ولايت چهارده معصوم هدايت كرد و به آنان توفيق داد تا در زيِّ شريف مداحان درآيند و احساس و زبان و هنر خود را در خدمت پيشوايان دين نهاد و عمري را در جهت عشق به اهل بيت عليهم السلام با حضور در جلسات مذهبي به ذكر ائمّه اطهار بويژه گلگون كفن صحراي كربلا و يارانش بگذارنند و قلب ها را عاشق شيداي چهره هاي پاك اهل بيت بسازند. از خدا بخواهند اين منصب ارادتشان حفظ گردد.

نماد خادمان ولايي

1. مداح موفق براي ايفاي نقش مهم مداحي قبل از اجراي برنامه مي كوشد با شركت در كلاس هاي مربوطه بر مجموعه اي از معارف علمي و تاريخي آگاهي پيدا كند تا معرفت خود را نسبت به ممدوحان بالا ببرد و با معرفت به منزلت واقعي آنان و توانايي براي مجلس داري به ستايشگري روي آورد. و ضمن مطالعه كتاب هاي معتبر در باب زندگي پيشوايان اسلام و خواندن مقاتل معتبر و استفاده از تجربيات اساتيد و پيش كسوتان از متون ادبي هدفمند، اشعاري را دست مايه كار خود قرار دهد كه جمال صورت را با كمال مضمون، يكجا داشته باشد و به ديگر عبارت افزون بر خصايص عاطفي و خيال، و به كارگيري صنعت هاي بلاغي، بار اعتقادي و پيام داشته باشد. و معرف مقام پيامبرصلي الله عليه وآله، اهل بيت عليهم السلام، حقانيت، عزت و كرامت و در عين حال مظلوميت آنان باشد.

مداحان جوان مي توانند نيازهاي ضروري كار خود را از مجموعه هاي شعري زير برآورده سازند كه مشتمل است بر مرثيه هاي آگاهي دهنده و متين و پرمحتوا كه سرايندگان آنها ظرافت لفظ را با صلابت و اتقان معنا چون شير و شكر در هم آميخته اند و فراهم آورندگان در سياحتي روحاني گوهرهاي درخشان از دل درياي ادب عاشورايي به دست آورده و سخاوتمندانه تقديم خوانندگان خويش كرده اند.

مجموعه هاي شعري كه توسط آقاي احمد احمدي بيرجندي، و مجموعه هايي كه به انتخاب و اهتمام آقاي محمّد علي مجاهدي (پروانه)، و مجموعه هايي كه به كوشش آقاي محمّد علي مرداني و نيز مجموعه اي كه توسط آقاي حاج علي انساني و شاعر مجاهد و هدفمند، آقاي حاج صادق تائب گزينش شده است.

روشن است مداحي كه استاد نديده و در جهت غناي فكري و محتوايي برنامه خويش نمي كوشد و با علماي صالح ارتباط ندارد، نمي تواند مطالبي را در اختيار مداح گذاشته اند گرانبهاتر باشد. و نمي تواند كلمات عربي را كه گاه جابجايي يك حركت اعراب، معني را خراب مي كند صحيح تلفظ كند.

2. اصلاح نيت و جلب رضايت خداي مهربان يكي از مسائل با اهميتي كه براي مديحه سرايان و مداحان توجه به آن ضروري و ارزش آفرين است پاكسازي نيت و دوري از ريا و ظاهرسازي است. چون عزاداري براي عزيزان درگاه خدا، امري عبادي (نه توصلي) است [2] و عبادت بدون قصد قربت و خلوص نيت مورد پذيرش واقع نمي شود، از اين رو بايسته است مداح و ذاكر اهل بيت عليهم السلام اخلاص را كه جوهر، خدايي است در خود پديد آورد و فقط براي رضايت خداوند و خشنودي پيامبرصلي الله عليه وآله و امامان پاك مداحي كند تا عمل بي شائبه او نزد خدا و خلق و در پيشگاه ارواح طيبه معصومان مقبول واقع شود. در غير اين صورت هيچ تأثيري در قلوب بر جاي نخواهد گذاشت و خواندنش تنها در بستر شنيدن جاري است و بس.

علّامه نوري طبرسي ضمن تأكيد فراوان بر اين مسئله مي نويسد:

البته (مرثيه خوانان) و روضه خوانان بايد بدانند و ملتفت شوند كه اين عبادت، مانند ساير عبادات است و اين عمل آنگاه عبادت شود كه در هنگام بجاي آوردن آن، جز رضاي خداوند و خشنودي رسول و ائمّه هدي عليهم السلام غرض و مقصدي نداشته باشد و اگر دارد، همان مجرد يافتن ثواب هاي موعوده و پاك شدن از گناهان مهلكه باشد كه با اخلاصي در عمل منافاتي ندارد. چه عمل باز براي فرمان برداري از فرمان خود حضرت باري تعالي است كه به وسيله آن، به آن ثواب ها برسد و از شر گناهانش ايمن شود. [3] .

3. قبل از اجراي برنامه با دعا و خواندن آية الكرسي، دادن صدقه و استعاذه واقعي خود را به خداي توانا بسپارد و با استمداد از روح بلند چهارده معصوم پاك، برنامه خود را با نام خداي سبحان آغاز كند و بعد از آن درود و صلوات بر سرور عالميان و آل پاك او بفرستد.

4. هدف كلي او احياي امر و انديشه امامان و ارزش هاي ديني، معنوي و فرهنگي و احياي روحيه جهاد و شهادت طلبي و زنده داشتن ياد و تاريخ پرشكوه نهضت حسيني و حماسه آفرينان آن باشد. و از عواطف پاك دوستداران اهل بيت و جهت دادن به آنها در مسير تهذيب نفس و آراستگي اخلاقي نيكو به نحو شايسته استفاده كند. و در بالا بردن سطح مطالبات بانيان و شنوندگان از كيفيت شعرها، شأنيت سبك ها و نغمه ها، تلاش كند.

5. نغمه ها و سبك هاي زيباي سنتي نبايستي غناآور باشد و هيچ گونه شبهه و شباهتي مستقيم با نغمات لهو و لعب نداشته باشد.

مداحان، به لحاظ آنكه كارشان بر دو عنصر «صدا»، «شعر» متكي است، بايد مواظب باشند غنا نخوانند زيرا در حرمت غنا ميان عالمان شيعه خلاف نيست. [4] و ادله منع، و عدم ثبوت مخصص، غنا كردن در مجالس حسيني نيز حرام است و از قداست و موقعيت آن مي كاهد. در اين بند از كلام سخن يكي از علماي بزرگ را نقل مي كنيم كه فرموده است:

اعانت غناء بر بكاء و تفجع ممنوع است، چه دانستي كه غنا، صوت لهوي است و لهو را با بكاء و تفجع مناسبتي نيست، بلكه بنابر ظاهر تعريف مشهور كه او را ترجيع مطرب دانسته اند همچنين است، چه طرب، مطلق اختلاف حالت است و طربي كه حاصل مي شود از او اگر سرور باشد منافي تفجع است نه معين بر او، و اگر حزن باشد به جهت آن است كه در نفوس حيوانيه از فقد مشتهيات نفسانيه مركوز است نه به جهت آنچه به سادات زمان و عترت خاتم پيغمبران رسيده، بر فرض كه اعانت كند توقف مستحبي يا مباحي بر امري دليل بر اباحه او نيست، بلكه لابد بايد ملاحظه دليل حرمت كرد، اگر بود بسيار خوب و الا به حكم اصل، محكوم به اباحه خواهد شد. به هر صورت جايز نيست تمسك در اباحه به اينكه مقدمه امر غير حرام است.

و آنچه از كلام او ظاهر مي شود كه فرموده در مراثي طرب نيست، نظر به مثل مراثي متعارفه نزد اهل ديانت است كه مقصود ايشان از مرثيه جز تفجع نيست. و گويا حادث نشده بوده در عصر او مراثي آن چناني كه اكتفا مي كنند اهل لهو و خوش گذران ها از مردان و زنان به آن مراثي از حضور مجالس لهو و ضرب اعواد و اوتار و تغني به قصب و مزمار، چنانچه شايع است در زمان ما، و چنانچه خبر داده پيغمبرصلي الله عليه وآله به نظير او در آنجا كه فرموده: يَتَّخِذُونَ الْقُرآنَ مَزامِيرَ.

چنانچه زيارت حضرت سيد الشهداءعليه السلام سفرش از اسفار لهو و نزهت شده براي كثيري از مترفين.

و همانا پيغمبرصلي الله عليه وآله خبر داده به نظير او در سفر حج و فرموده: اغنياي امت من براي نزهت حج مي كنند، و اوساط براي تجارت، و فقرا براي سمعه و گويا كلام آن حضرت مثل كتاب عزيز است كه وارد است در موردي و جاري است در نظير او.

6. مداحي را وسيله كسب خويش نسازد. برگزاركنندگان مجالس حسيني ذاكر منيع الطبعي كه رعايت انتساب خود را به خاندان وحي مي كند و عزت نفس دارد، بسيار دوست داشته و او را بيشتر تحويل مي گيرند و به عنوان گوشه اي از ارادت و عشق به ائمه هدي عليهم السلام از پرداخت وجه به آنان مضايقه نداشته و ندارند، ليكن تبديل شدن اين فرهنگ به نوعي كسب و كار سودآور و تعيين پيش شرطها و پيش پرداخت هاي مالي و حرفه اي شدن، وجهه مداحان عزيز را ملكوك مي سازد.

در حديثي حال اين گونه مردم چنين بيان شده، گفته اند: يَطْلُبُونَ الدُّنْيا بِاَعْمالِ الآْخِرَةِ؛ [5] با كار آخرتي دنيا را مي جويند.

امام علي عليه السلام در نكوهش افرادي كه از راه استفاده بي مورد از علاقه هاي ديني مردم امرار معاش مي كنند فرموده است: «الْمُسْتَأْكِلُ بِدِينِهِ حَظُّهُ مِنْ دِينِهِ ما يَأْكُلُهُ. [6] كسي كه نان به دين مي خورد، بهره او از دينش همان است كه مي خورد».

تجربه نيز اين واقعيت را تأييد مي كند. اگر بانيان مجالس و مستمعان ببينند مداحي همواره دم از پول مي زند و خداي ناخواسته در رفتارش بي مبالاتي وجود دارد، عزت او از دست رفته و از نفوذ كلامش كاسته مي شود و اسباب غيبت و تهمت عليه خود را نيز فراهم مي سازد و اين به هيچ وجه لايق شأن مداحان مذهبي نيست. چه بسيار افرادي كه به واسطه عملكرد ناصحيح برخي از مداحان، از جمع اين نوكرهاي با اخلاص حسيني دلسرد شده اند.

مرحوم آيت اللَّه بيرجندي مي نويسد: «احوط بلكه متعين آن است كه شرط اجرت ننمايد. چه موعظه و ذكر فضائل و مراثي اولياء اللَّه از عمده مستحبات است. و عمل واجب و مستحب شرعي آن است. كه حق خداوند عزوجل است كه آن را بجاي بياورد. پس بجاي آوردن آن براي اجرت منافي با بودن آن است اداء حق الهي هر چند قصد قربت در آن شرط نباشد». [7] .

7. پذيرش دعوت بانيان بدون تبعيض. يكي ديگر از بايسته هاي مرثيه خواني و ذكر مصيبت خاندان وحي اين است كه ذاكران و مداحان بدون تبعيض هر جا كه فرا خوانده مي شوند، حضور يابند و به ارادت خالصانه مردم پاسخ مثبت بدهند و بين ثروتمند و مستمند، مسؤول و غير مسؤول، شهري يا روستايي فرق نگذارند.

بوده اند مبلغان و ذاكران بزرگواري كه دست رد به سينه هيچ مشتاقي ننهاده اند. و وقتي امر داير شده، كه در ساعتي معين در منزل كارگر فقيري انجام وظيفه كنند يا فردي ثروتمند، فقير را ترجيح داده اند و معتقد بودند شايد امام زمان(عج) جلسه پر جمعيت فلان هيئت را ناديده بگيرد و در كوچه پس كوچه هاي شهر در جلسه كهنسال مخلصي كه با حضور چند نفر محفل كوچك و بي ريايي تشكيل داده شركت نمايد.

8. احياي نام ياران امام. به ياد كرد همه ياران پاكباز و اصحاب فداكار امام حسين عليه السلام و اسيران سرافراز كربلا توجه داشته باشد.

تنها به ذكر مصيبت برخي از آنان بسنده نكند، زيرا در نمايش عاشورا همه سرباز - به معني واقعي كلمه - بودند. نقش قهرمان را تنها بعضي از اصحاب بازي نكرده اند، بلكه هر يك در جاي خود و بجاي خود، سرباز و قهرمان بودند.

9. ياد كرد از منتقم حقيقي. مجالس خود را با ياد حضرت مهدي (عج) - كه منتقم حقيقي واقعه كربلا است - پيوند زنند و توسل به آن حضرت و دعا براي فرج حضرتش را در برنامه خود قرار دهند.

10. رعايت احترام پيش كسوتان. هر قوم و ملت و صنفي پيش كسوتاني دارد كه بايد از تجربيات آنها استفاده كرد و به شخصيت آنان احترام گذاشت زيرا ايشان نيز همان رسالتي را به دوش كشيده اند كه او ادامه دهنده آن است مگر نه اين است كه قرآن مي فرمايد: «وَ السَّبِقُونَ السَّبِقُونَ، أُوْلَل-ِكَ الْمُقَرَّبُونَ». [8] .

11. نيز بايستي به گويندگان، سرايندگان، خدمتگزاران مجالس حسيني احترام بگذارد، چرا كه احترام به آنان، به نوعي احترام به امام حسين عليه السلام است.

12. متانت و وقار توأم با تواضع: مداح مخلص ائمّه عليهم السلام در مجلس حسيني جانب متانت و وقار را نگه مي دارد و از به كار بردن عبارت هاي مستهجن و قبيح در جلسات شادي و سرور مي پرهيزد و مخاطبان را با تعبيرهاي وزين مورد خطاب قرار مي دهد زيرا مي داند اگر عفت كلام و ادب را در اين گونه مجالس مراعات نكند، مورد احترام مردم قرار نمي گيرد و به هدف خود كه اقناع و ترغيب مستمعان است نمي رسد.

13. مستند گويي. استوار بودن سخن براساس منابع و مآخذ قابل قبول و مورد اطمينان، خاصه در ماه مبارك رمضان. به قول حافظ:



در بساط نكته دانان خودفروشي شرط نيست

يا سخن دانسته گو اي مرد بخرد يا خموش



و زدودن مطالب ضعيف و باورهاي نادرست مربوط به حادثه عاشورا.

14. اندازه نگهدار كه اندازه نكوست. در ذكر مصائب اندازه نگاه دارند و از خواندن روضه هاي دلخراش و مصيبت هاي بسيار فجيع پرهيز كنند.

هنرمند كسي است كه بتواند از كنار مصيبت رد شود و مردم را به شور آورد. «كنايه» در ذكر مصيبت بهتر از صراحت است.

15. اصلاح خطا. اگر در خواندن مرثيه اشتباهي كرد، در همان جلسه و اگر نتوانست در جلسه بعد، آن اشتباه را تصحيح نمايد.

16. مختصر و مفيد. با رعايت زمان معين، مداحي را طولاني نكند خاصه در محافلي كه علاقه و زمينه كمتري نسبت به مداحي در آنها وجود دارد. به تعبير شاعر:



حكيم و عاقل و دانا كسي بود كه سخن

به فهم گويد و كم گويد و نكو گويد [9] .



17. استيذان. در مجالس خصوصي بدون اذن صاحب مجلس، به مداحي نپردازد. و در مكان هاي وقفي كه متولي شرعي دارد، از متولي اجازه بگيرد.

18. دوري از غرور. گاه كثرت مستمعان يا تعريف و تمجيدهاي آنان و گاه عوامل ديگر سبب غرور مداح مي شود كه با دانش اندك ادعاي دانايي تا عرش مي كند! اين روحيه اگر با تقوا و تزكيه نفس ريشه كن نشود، آفتي است بزرگ و مانع رشد و تكامل و اصلاح جان او.

19. پرهيز از غلو. يكي از پي آمدهاي بسيار زيان بار غلو در مقوله عزاداري، بالا رفتن ظرفيت سوء استفاده دشمنان از اين گونه مراسم است؛ لذا يك مداح خوب از غلو دوري مي گزيند. يعني امام حسين عليه السلام را در جايگاه واقعي خودش معرفي كند نه كمتر و نه بيشتر، چون هر چيزي كه از حد اعتدال خارج شود، موجب انحراف خواهد شد. محبت به معصومان نيز از اين مطلب مستثنا نيست. همان طور كه اين انحراف در تاريخ رخ داد و موجب پيدايش غاليان شد.

با كمال تأسف شنيده شده بعضي از مداحان به علت محبت خارج از حدي كه تابع احساسات و تخيلات است، در حال مداحي از راه اصلي منحرف شده و سخناني مطرح كرده اند كه تا سر حد شرك بوده است! در اين باب سخن ها دارم، ولي ناگفته اولي. براي در امان ماندن از غلو در مداحي، لازم است، همواره ديدگاه ها و نظرات مراجع عالي قدر تقليد و بزرگان حوزه علميه را مد نظر داشته باشند و از انجام هر نوع فعاليت مغاير با انديشه ها و ديدگاه هاي ايشان پرهيز كنند.

20. پرهيز از به كار بردن القابي كه به شدت از مقام ائمّه عليهم السلام مي كاهد. اغلب مشاهده مي شود مداحان يا مرثيه سراياني كه به منظور عظمت دادن به حضرت امام زمان (عج) در مديحه سرايي ايشان را به لقب «اعلي حضرت» مي خوانند. اين دليل بر اين است كه فرهنگ واژگاني اين مديحه سرا آنچنان محدود است كه تصور نمي تواند بكند كه همان لقب «امام» هزارها بار والاتر و بالاتر از اين نوع القاب ساخته شده به دست بادمجان دور قاب چينان درباري است و هرگز در شئونات اين حضرات مقدس نيست كه حضرت رضا ثامن الائمه عليه السلام را شاهنشاه بخوانند، در حالي كه مرتبه شاهي بسي نازل تر از مقام امامت و ولايت است. [10] همين جا بايد افزود كه كاربرد نامناسب اسامي معصومان در مداحي هاي امروزي موجب هتك حرمت امام و وهن عزاداري هاست.

21. برپايي مجالس. مديحت پرداز اهل بيت عليهم السلام نه تنها در جلساتي كه ديگران تشكيل مي دهند با اخلاص شركت مي كند و به هنگام استماع روضه حالت بكاء يا تباكي مي يابد بلكه خود نيز در صورت توان اقدام به تشكيل جلسات به مناسبت ولادت و شهادت پيشوايان ديني مي نمايد و از وعاظ فاضل دعوت به عمل مي آورد. و نيز در صورتي كه مجلس نداشته باشد پاي سخنان گوينده مجلس مي نشيند.

22. تنفر از تملق گويي. مداح چاپلوس كسي است كه به انگيزه طمع برخلاف عقيده باطني خود، لب به تمجيد از صاحب مجلس مي گشايد و با ثناگويي نابجا، شخصيت و ارزش انساني خود را پايمال مي كند. بنابراين يك مداح خوب اگر در مواردي لازم است از صاحب مجلس و دست اندركاران مجلس روضه خواني و خدمات مفيد و انساني آنها از باب «مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْمَخْلُوقَ لَمْ يَشْكُرِ الْخالِقَ» [11] تشكر كند، حد اعتدال را مراعات كرده از افراط و گزاف گويي و تعريف هاي غير واقعي و توصيف هاي اغراق آميز و چاپلوسي هاي گدامنشانه اجتناب نمايند كه از علي عليه السلام روايت كرده اند: «كِثْرَةُ الثَّناءِ مَلَقٌ يُحْدِثُ الزَّهْوَ وَيُدْنِي مِنَ الْعِزَّةِ» [12] از زياده روي در مدح ديگران، چاپلوسي است كه تكبر را به دنبال دارد. و شخصيت انسان را پايين مي آورد.

23. پرهيز از سوگند. خداوند حميد در قرآن مجيد مي فرمايد: «وَلَا تَجْعَلُواْ اللَّهَ عُرْضَةً لِاَّيْمَنِكُمْ» [13] خدا را در معرض سوگندهاي خود قرار ندهيد.

امام صادق عليه السلام فرمود: «وَلا تَحْلِفُوا بِاللَّهِ صادِقينَ وَ كاذِبينَ». [14] .

به خدا سوگند مخوريد چه راستگو باشيد و چه دروغگو. زيرا قسم خوردن به اللَّه جز براي اثبات حق در محكمه قضايي مكروه يا حرام است.

24. دعوت ميزبان خوشنام را در روستاها براي ميهماني بپذيرد.

25. با طرح مسائل اختلاف انگيز خود را درگير اختلافات ديگران نكند.

26. در حركت هاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي دقت كند كه به دم يا قلم و قدم از سداد و وداد اعراض نكنند و خلاف شأن عمل نكنند و از زِيِّ ذاكران اهل بيت خارج نشود.

27. هيئت ظاهري اين طايفه جليل، با مكانت او هماهنگ باشد.

28. مداح بايد كوشش كند از مواضع تهمت دوري گزيند، كه گفته اند: «إِتَّقُوا مَواقِفَ الرَّيْبِ». در صورت عدم اجتناب از زمينه سازي اتهام خود و عموم مردم به خاطر سوء تفاهمي كه پيدا مي شود گرفتار سوء ظن و ديگر گناهان خواهند بود.

29. پوشيدن لباس سياه در دو ماه عزا (محرم، صفر)، دست كم در دهه محرم، بويژه روزهاي تاسوعا و عاشورا.

30. مراقب باشند كه آلت دست و وسيله اجراي مقاصد پست مغرضان و مفسدان و افراد فرصت طلب واقع نشوند و در حدود وظايف و تكاليف شرعيه خود به مداحي بپردازند.

31. تكرار و تمرين داشته باشد تا مراثي و اشعار در ذهنش نقش ببندد و بتواند خود را تحت مراقبت هاي لازم قرار دهد.

32. به مناسبت بخواند.

33. خصوصيات منطقه اي و جغرافيايي منطقه اي كه براي مداحي به آنجا مي رود بشناسند و اهتمام به شكسته نشدن سنّت هاي صحيح اجتماعي داشته باشند.

34. مداحان عزيز كه در منظر و مرآي مردمان وابسته به مكتب امام حسين عليه السلام شناخته مي شوند، بايد الگو و سمبل همه خوبي ها باشند. درست به خاطر همين وابستگي مردم انتظار دينداري تام و تمام از آنها دارند. از اين رو آنان بيشتر از ديگران بايد پايبند به دستورات و تعاليم اسلام باشند.

گناه آنان با ديگران فرق دارد. زيرا هرگاه اينان بد عمل نمايند، خطر سست شدن مردم كم ظرفيت و كاهش پايبندي آنان به عزاي امام حسين عليه السلام و حتي رويگرداني از اسلام جدي است. مردم نيز متوجه باشند كه نمونه هاي فاسدي كه در جمع مداحان وارد شده اند به ماهيت حقيقي آنها پي برده و آنها را به حساب دين و امام حسين عليه السلام نگذارد.

35. انتقادپذيري. انتقادناپذيري نشان عجب و خودخواهي و دليل كم دانشي است لذا مداحان مخلص به انتقاد صحيح به شيوه كارش با كمال ميل توجه كرده و در صدد رفع نواقص برمي آيند و براي نظر، انتقاد و پيشنهاد مردم ارزش و احترام قائل مي شوند.

36. بي تكبر باشد تا مردم جذب او شوند.

37. داراي اخلاق نيكو باشد. اخلاق نيكو از عوامل بسيار مؤثر در اثرگذاري پيام هاي مداحي است.


پاورقي

[1] سوره فصلت، آيه 23: چه کسي خوش‏گفتارتر است از آن کسي که به سوي خدا دعوت کند و عمل شايسته انجام دهد.

[2] نک: اکسير السعادة في اسرار الشهادة از فاضل دربندي، ص 22-17.

[3] لؤلؤ و مرجان، ص 14.

[4] نک: کافي، ص 431، ح 4 و 5، ص 434، وسائل الشيعه، ج 17، ص 305 - 303، ح 22599،22594 و 22600؛ تهذيب، ح 6، ص 1018 - 356، ص 357، ح 101020 - 10119، استبصار، ج 3، ص 61، ح 203؛ عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 128؛ من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 58. شيخ طوسي در خلافي و ابن ادريس در سرائر، ج 2، ص 222، با جمعي ديگر در تحريم مطلق غنا نقل اجماع کرده‏اند و جمعي مانند محقق در شرايع الاسلام، ج 2، ص 10، و علّامه درالتحرير، ج 1، ص 161 - 160، قواعد الاحکام، ج 1، ص 120 و شهيد ثاني در الروضة البهية، ج 3، ص 213 - 212، تصريح به شمول تحريم غنا در قرائت قرآن و مطلق شعر فرموده‏اند و به مقتضاي عموم احاديث.

[5] بحارالانوار، ج 75، ص 63.

[6] همان، ج 78، ص 63.

[7] کبريت احمر، ص 37.

[8] واقعه، 11 - 10.

[9] کليات سعدي، ص 164.

[10] هگمتانه تا همدان، ص 400.

[11] آنکه از آفريده تشکر نکند، شکر آفريدگار را هم به‏جا نياورده است.

[12] غرر الحکم، 563.

[13] سوره بقره، آيه 224؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص 218.

[14] وسائل الشيعة، ج 12، ص 37.