مخفي نماند كه غايت آنچه از خبر شخص ثقه و نقل او بلكه نقل مؤمن عادل پيدا مي شود براي سامع، ظن يا اطمينان است به صدق خبر؛ چون ناقل مذكور عمدا دروغ نمي گويد و احتمال نسيان و خطا در آن امور محسوسه كه از آن خبر مي دهد، بعيد است و اعتنائي به آن نيست اگر واسطه بعد از او نباشد. و اگر واسطه يا وسايط عديده بعد از او باشد بلكه سلسله زياد و عهد طولاني و نقل از كتاب عالم ثقه شود و او از كتاب ديگر و هكذا - مثل ناقلين اين اعصار تا عصر ائمه عليه السلام - و مؤلفين آن طبقه از روات و ارباب سير تواريخ، پس اسباب عدم اطمينان در آن خبر به جهت كثرت وجود خطا و نسيان و سقط در نسخ و تحريف و تصحيف كاتب و معلوم نبودن كتاب فلاني از مؤلفات آن كه به او نسبت مي دهند و معلوم شدن عدم وثاقت صاحب كتابي كه ناقل به جهت عدم خبرت و بصيرت به او اطمينان داشته و غير اينها بسيار شود.


لهذا ناقل متدين درستكار نبايد به مجرد ديدن خبري و حكايتي در كتابي كه به عالمي نسبت مي دهند، قناعت كند. چه بسا شود كه آن كتاب را در اوائل سن نوشته و هنوز به مقام تميز دادن صحيح از سقيم وثقه از غيرثقه نرسيده، چنان كه در تنبيه گذشته به آن اشاره شد. و از اين جهت اخبار موهونه و بي اصل و مأخذ و مخالف روايت ثقات بلكه اخبار كاذبه يقيني در آن يافت مي شود: مثل كتاب «محرق القلوب» [1] تأليف عالم جليل آخوند ملا مهدي


نراقي [2] كه از اعيان علماء دهر و يكي از مهديين خمسه عصر خود بود. علاوه بر آن كه بزرگان دين، اعتراف به علو مقام علم و فضل او كرده اند. مؤلفات رشيقه او در فقه و غيره مثل «لوامع» و «مشكلات العلوم» و غير آن، خود شاهدي است صادق و وافي در اثبات اين مرام. با اين حال يافت مي شود در اين كتاب مطالب منكره كه ناظر بصير متعجب مي شود از نوشتن چنان عالمي چنين مطالبي را.