از تكاليف مهمّ مسلمانان در حراست از دين و كيان خويش و مقابله با دشمنان، (جهاد) است، كوششي هـمـه جـانـبـه و فـراگير، به تناسب زمان وشرايط، براي دفع تجاوز يا دفاع از مظلوم و حفظ اسلام و جان و مال مسلمانان.

ايـن فـريـضـه، كه از (فروع دين) است، عامل عزّت مسلمين است. كربلاي حسيني يكي از مظاهر عمل به اين تكليف ديني بود. جهاد، گاهي بر ضدّ متجاوزان و دشمنانِ خارجي است، گاهي عليه شـورشـيـان و اهـل بـغي و فساد در داخل است، گاهي هم مبارزه با حكومت ظالم است كه كمر به هدم اسـلام بـسـتـه اسـت. حتّي در روايات، گفتنِ سخن حق در برابر پيشواي ستمگر نيز (جهاد) به حساب آمده است.

در عصر امام حسين (ع)، مردم گرفتار حكومت ظالم و فاسدي شده بودند كه براي مقدّسات ديني و نـوامـيـس مـسلمانان واسلام عزيز، هيچ حرمتي قائل نبود واسلام در سايه چنان حكومتي در معرض نـابـودي قـرار گـرفـتـه بـود. تكليف مبارزه با حكومت ستم، امام حسين (ع) را به موضعگيري عليه يزيد واداشت و اين كار، مستند به سخن پيامبر بود كه فرموده بود: هر كس حكومت ظالمي را بـبـيـنـد كه حرام الهي را حلال مي شمارد وعهد خدا را مي شكند و با سنّت پيامبر مخالفت مي كند و در مـيـان مـردم بـه گـنـاه و طـغـيـان رفـتـار مـي كـنـد، اگـر بـا عمل و گفتار بر ضدّ او اقدام نكند بر خداوند است كه او را به جايگاه (و كيفر)ش (يا جايگاه همان ظالم) برساند: (من رأي سلطاناً جائراً...) [1] .

امام حسين (ع)، قيام برچنين حكومتي را واجب مي ديد و با امتناع از بيعت با يزيد، به مكّه رفت و از آنجا عزيمت كوفه كرد، تا شيعيان را در جهاد ضدّ ستم رهبري كند.

شـيـعـيـان كـوفـه نـيـز بـرهمين اساس، نامه هاي دعوت به آن حضرت نوشته و او را به كوفه فـراخـوانـدنـد تـا بـر مـحـور امامتش، با آل اميّه بجنگند. جهاد حسين بن علي (ع) براي احياء دين و پـاسـداري از حـق و عـدالت بـود و در ايـن راه، هم خودش و هم يارانش حاضر بودند كشته شوند ولي سـلطـه ظـلم را نـپـذيرند. جهاد او از نوع جهاد با (بغي داخلي) بود. امام در ديداري كه با فـرزدق در مـسـيـر راه كـوفـه داشـت، ضـمـن بـرشـمـردن فـسـادهـاي حـكـومـت امـويـان وتعطيل حدود الهي و رواج ميخواري و غارت اموال مردم، فرمود: من سزاوارترين كسي هستم كه به يـاري ديـن خـدا بـرخـيـزم و شـريـعـت مـطـهّر او را عزيز بدارم و در راه او جهاد كنم تا كلام الهي، برترين شود: (وَ اَنَا اَوْلي مَنْ قامَ بنُصرَةِ دينِ اللّهِ وَ اِعزازِ شَرْعِهِ وَالْجِهادِ في سَبيلِهِ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللّهِ هِيَ الْعُلْيا). [2] .

برخلاف تبليغي كه دشمنان اهل بيت مي كردند تا قيام امام حسين (ع) را نوعي شورش و عصيان برضدّ خليفه قلمداد كنند و از اين رهگذر، كشتن او را جايز شمرند، امامان شيعه اصرار داشتند كه قيام عاشورا را جهاد و امام حسين (ع) و يارانش را مجاهدان و شهيداني معرّفي كنند كه در راه امر به مـعروف و نهي از منكر و دفاع از دين خدا و مبارزه با بدعتها و براي خدا قيام كردند و شهيد شدند. در زيـارتـنـامـه هـاي امـام حـسـين (ع) وشهدا به واژه هاي جهاد و شهادت، فراوان برمي خوريم. درباره امام حسين (ع)، تعبيراتي همچون: (اَلزّاهِدُ الذّائِدُ الُْمجاهِدُ، جاهَدَ فيكَ الْمُنافِقينَ وَالْكُفّارَ، جـاهـَدْتَ فـي سـَبـيـلِ اللّهِ، جـاهـَدْتَ الْمـُلحـِديـنَ، جـاهـَدْتَ عـَدُوَّكَ، جـاهـَدْتَ فـِي اللّهِ حـَقَّ جِهادِهِ وَ...) [3] بـه كـار رفـتـه اسـت. دربـاره شهداي ديگر نيز اين تعبيرات ديده مي شود: (جـاهـَدْتـُمْ فـي سـَبـيـلِهِ، اَشـْهـَدُ اَنَّكـُمْ جـاهـَدْتـُمْ فـي سـَبـيلِ اللّهِ، الذّابُّونَ عـَنْ تـَوْحـيـدِ اللّهِ.) [4] .

بـالاتـريـن مـرحـله جهاد آن است كه كسي خالصانه، با همه توان، تا آخرين دم، به نبرد با دشـمـنـان خـدا بـرخـيزد، با زبان، با سلاح، با نثار خون و ايثار جان و شهادت. امام حسين (ع) و شهداي عاشورا همه به اين مرز كامل جهاد نائل آمدند. از اين رو در زيارتنامه هاي امام حسين (ع)، مـسـلم بـن عـقـيـل و شـهداي ديگر تعبير (جاهَدْتَ فِي اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ) ديده مي شود، جهادي شايسته و بايسته و كامل.

عـاشـورا صـحـنه تجلّي اين تكليف ديني بود. وجوب جهاد عليه كفّار و دشمنان اسلام نيز دستور ديـن بـراي هـمـه و در هـمـه دورانـهـا بـا هـمـه دشـمـنـان اسـت. عـلمـاي ديـن نـيـز در طول قرون، پيوسته پيشگام جهاد با دشمنان اسلام و سلطه جويان بر مسلمين بوده اند. انقلاب اسـلامـي ايران يكي از بارزترين حلقه هاي جهادي عاشورائيان بر ضدّ طاغوت و طغيان و ستم بـود، در سـالهـاي دفـاع مقدّس نيز، رزمندگان اسلام با الهام از عاشورا به دفع تجاوز دشمن و حـمـاسـه آفريني هاي ستودني پرداختند. عاشورا الهام بخش رزمندگان بود و كربلا مكتب جهاد و شهادت بود. به تعبير امام خميني (ره):

(انقلاب اسلامي ايران، پرتوي از عاشورا و انقلاب عظيم الهي آن است.) [5] .

درباره اينكه قيام ملّت ايران ريشه در آن عاشوراي حماسه آفرين دارد، امام امت فرموده است:

(نـهـضـت دوازده مـحـرّم و پـانـزده خـرداد در مقابل كاخ ظلم شاه و اجانب، به پيروي از نهضت مقدّس حـسـيـنـي چـنـان سـازنـده و كـوبـنـده بـود كـه مـردانـي مـجـاهـد و فـداكـار تـحـويـل جـامـعـه داد كـه با تحرّك و فداكاري، روزگار را بر ستمكاران وخائنان سياه نمودند و مـلّت بـزرگ را چـنـان هـشـيـار و مـتـحـرّك و پـيـوسـته كرد كه خواب را از چشم بيگانه و بيگانه پرستان ربود.) [6] .

امام امّت، درسهاي جهاد و شهادت عاشورا را براي همه و هميشه مي داند و مي فرمايد:

(عـاشـورا، قـيـام عـدالتـخـواهـان بـا عـددي قـليـل و ايـمـانـي و عـشـقـي بـزرگ در مـقـابـل ستمگران كاخ نشين و مستكبرانِ غارتگر بود و دستور، آن است كه اين برنامه، سرلوحه زندگي امّت در هر روز و در هر سرزمين باشد. روزهايي كه بر ما گذشت، عاشوراي مكرّر بود و مـيـدانـهـا و خـيـابـانـهـا و كـوي و بـرزنـهـايـي كـه خـون فرزندان اسلام در آن ريخت، كربلاي مكرّر.) [7] .

دامـنـه ايـن جـهـاد مـكـتـبـي كه ضامن تعالي امّت اسلام است، بسيار گسترده است و مسلمانان جز در سـايـه جـهاد، به عزّت نمي رسند. حضرت علي (ع) جهاد را مايه عزت دانسته است (وَالْجِهادَ عِزّاً للا سلام) [8] امام امّت در گسترش اين فرهنگ عزّت آفرين مي فرمايد:

(جـنـگ مـا جـنـگ عـقـيده است و جغرافيا و مرز نمي شناسد و ما بايد در جنگِ اعتقاديمان، بسيج بزرگ سربازان اسلام را در جهان به راه اندازيم.) [9] .