بلا، رنج و سختي و گرفتاريهايي است كه در زندگي و در راه عقيده براي انسان پيش ‍ مي آيد. ابـتـلا، گـرفـتار شدن به اين محنتها و رنجهاست و ثمره آن نوعي آزمايش خلوص و پاك شدن از نيّتهاي ناسالم و انگيزه هاي غيرالهي است.

غـيـر از مـفـهوم درد و رنج و گرفتاري، كه بايد از آن به خدا پناه برد و از خدا عافيت طلبيد، و غير از معناي آزمون و امتحان، كه براي تشخيص ميزان اطاعت و تبعيت و ايمان افراد است، مفهوم عميق تـر و عـرفـانـي تـري هـم دارد و آن عبارت است از دوست داشتنِ رنج و سختي در راه رضاي دوست و تحمّل عاشقانه محنتها و شدايد، براي دست يافتن به قرب الهي.

ايـنـگـونـه بـلا، از سـوي خـداونـد، لطـفـي بـه بـنـدگـانـش مـحـسـوب مـي شـود و تـحـمـّل آن نـشانه عشق و صدق ايمان عبد نسبت به خداست و به مفهوم (رضا) و (تسليم) از بُعد عرفاني نزديك است.



اگر با ديگرانش بود ميلي

چرا جام مرا بشكست ليلي



در روايـات بـسـيـاري بلا براي دوستان خدا مطرح شده است و از اين ديد، هركه به خدا نزديكتر باشد، محنت و بلاي بيشتري هم خواهد چشيد.



هركه در اين بزم مقرّب تر است

جام بلابيشترش مي دهند



براي برخي كه كم ظرفيّت وناخالص اند، بلا و گرفتاري در راه ايمان، آفت است و آنان را از راه حق بيرون مي برد. اينان كساني اند كه حتي دينداري شان با انگيزه هاي دنيايي و مادّي است. امام حسين (ع) در اشاره به چنين كساني مي فرمايد:

(اَلنـّاسُ عـَبـيـدُ الدُّنـْيـا وَ الدّيـنُ لَعـِقٌ عـَلي اَلسِنَتِهِمْ يَحُوطُونَهُ مادَرَّتْ مَعايِشُهُمْ فَاِذا مُحِّصُوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّيّانُونَ) [1] .

مـردم بـنـده دنيايند و دين بر زبانشان مي چرخد و تا وقتي زندگيهايشان بر محور دين بگردد، در پي آنند، امّا وقتي به وسيله (بلا) آزموده شوند، دينداران اندك مي شوند.

اما عارفان باايمان، نه تنها از بلا نمي گريزند، بلكه آن را نشانه لطف الهي و سبب پاكي روح و جـان و تـصـفـيـه عـمـلهـا مـي دانـنـد و بـه خـاطـر فـضـيـلت و پاداش آن، به استقبالش مي روند. [2] امام صادق (ع) مي فرمايد:

(اِنَّ اللّهَ اِذا اَحَبَّ عَبْدا غَتَّهُ بِالْبَلاءِ) [3] .

خداوند هرگاه بنده اي را دوست بدارد، او را غرق در بلا مي كند.

در احـاديـث، ايـنگونه بلاها، هديه اي از سوي خدا يا ارتقاء درجه نزد پروردگار محسوب شده و شـدّت ابـتـلابـه تـنـاسـب قـوّت ايـمـان بـيـان شـده اسـت و از ايـن رو اسـت خـداي متعال، حضرت علي (ع) را به بلاها و رنجهايي ويژه مبتلا ساخت كه هيچ يك از اولياي خودش ‍را به آن مبتلا نكرده است. [4] و صبر بر بلا نيز اجر شهيد دارد. [5] .

از اين ديدگاه است كه سيدالشهداء (ع) در روز عاشورا در مناجاتي كه در آخرين لحظات حيات با خدا دارد، پروردگار را هم به نعمتهاي سرشارش مي ستايد، هم به بلاي نيكويش: (سابِغُ النِعْمَةِ حَسَنُ الْبَلاءِ) [6] .

هـمـچـنـيـن روز عـاشـورا، هـنـگـام آخـريـن وداع بـا اهـل بـيـت خـويـش، ضـمـن آنـكـه آنـان را آمـاده تـحـمـّل بـلا و رنـج مي سازد (اِسْتَعِدُّوا لِلْبَلاءِ)، فرجام خوشي برايشان بازگو مي كند و مي فـرمـايـد: خـداونـد، دشـمـنـانـتـان را بـا انـواع بـلاهـا عـذاب مـي كـنـد، ولي بـه شـمـا در مقابل اين بلا و به عوض آن، انواع نعمتها و كرامتها مي بخشد، پس شكوه نكنيد و چيزي بر زبان نـيـاوريـد كـه ارزش شـمـا را بـكـاهـد (وَ يـُعـَوِّضـُكـُمْ عـَنْ هـذِهِ الْبـَليَّةِ اَنـْواعَ النِّعـَمِ وَ الْكـَرامَةِ فَلاتَشْكُوا وَ لا تَقُولُوا بِاَلْسِنَتِكُمْ مايَنْقُصُ قَدْرَكُمْ) [7] .

صـاحـبـان هـمـتـهـاي بـلنـد و عـشـقـهـاي پـاك بـه مـبـداء و مـعـاد، از بـلاي الهـي بـا روي خـوش استقبال مي كنند و اين گرفتاري را به حساب خدا مي گذارند و از او انتظار پاداش دارند.