بازگشت

تحول كيفي


با جمع بندي بيانات امام راحل به اين نتيجه مي رسيم كه ايجاد اين تحول كيفي از دو راه قابل حصول است:

1- پيرايش و مصون سازي اين ابزار از تحريف و خرافه: در اين زمينه بايد يادآوري نماييم كه حرت امام در موقعيتي هستند كه اصرار بر احيا و باروري و استفاده از ابزار عزاداري و تجمعات مذهبي دارند لذا چنانچه مسأله وجود تحريفات و خرافات را در اين مراسم به صورت گسترده طرح نمايند، نقض غرض شده و مردم اعتماد و اشتياق خود را نسبت به آن از دست مي دهند. اما با وجود اين شرايط، ايشان در چندين مورد بر لزوم پيراستن اين ابزار از غبارها تكيه مي فرمايند:

«بايد اين سنتها را حفظ كنيد. البته اگر چنانچه يك چيزهاي ناروايي سابق بوده است و دست اشخاص بي اطلاع از اسلام بوده، آنها بايد يك قدري تصفيه بشود...». [1] .

«... همان دستجات سنتي با حفظ جهات شرعي اسلامي...» [2] .

«اينجا بايد يك سخني هم در خصوص عزاداري و مجالسي كه به نام حسين بن علي(ع) به پا مي شود بگوييم. ما و هيچيك از دينداران نمي گوييم كه با اين رسم هر كس هر كاري مي كند خوب است. چه بسا علماي بزرگ و دانشمندان بسياري از اين كارها را ناروا دانسته و به نوبه خود از آن جلوگيري كردند. چنانكه همه مي دانيم كه در بيست و چند سال پيش از اين، عالم عامل بزرگوار حاج شيخ عبدالكريم كه از بزرگترين روحانيون شيعه بود، در قم شبيه خواني را منع كرد و يكي از مجالس بسيار بزرگ را مبدل به روضه خواني كرد و روحانيين و دانشمندان ديگر هم چيزهايي كه برخلاف دستور دين بوده منع كرده و مي كنند». [3] .

«تكليف مردم است دسته هاي سينه زني شكوهمند بيرون بياورند البته از چيزهايي كه مثلا برخلاف است پرهيز كنند.» [4] .

بنابراين حضرت امام (ره) در اين زمينه اساسي ترين نكات را گوشزد فرموده اند:

- ريشه تحريفات ناآگاهي از اسلام است و عمده ي مشكل در اين زمينه دروني است نه بيروني.

- علماي بزرگ نيز با استفاده هاي ناروا از مراسم عزاداري مبارزه كرده اند.

- ملاك مصونيت از تحريف عدم مخالف شعائر با دستورات ديني و وهن مذهب است. [5] .

2- معرفي و تبيين ابعاد وسيع و ناشناخته ي عزاداري: در اين زمينه آن امام بزرگوار سخنان مبسوط و عميق و گسترده اي دارند، شايد دليل اهتمام وسيع ايشان به اين مسأله را بتوان در افول غناي ادبيات و شعائر مذهبي شيعه در عهد قاجار و پهلوي جستجو كرد زيرا در اين دوره كمتر به آثار عميق و در عين حال جذاب و ماندگاري چون «هاشميات» كميت «غديريه» حميري و «تائيه» دعبل برمي خوريم. در عوض در اين دوره هاي اخير با رشد مضحكه بازيهايي مانند داستان «زينب زيادي» روبرو هستيم.

جالب اينجاست كه شعائر حسيني هرچند در فاصله عهد قاجار و پهلوي تا شروع 15 خرداد مقداري از نظر محتوا افول كرده است اما هنوز هم از نظر قالب و محتوا مي تواند به عنوان يك ابزار تند و برنده گلوي ستمگران از خدا بي خبر را هدف قرار دهد. لذاست كه حضرت امام در وضعيتي بسيار مساعد، اين نيروي بزرگ و خفته را از قوه به فعل مي رسانند و اين عامل يكي از راهبردهاي حضرت امام(ره) براي شفاف نمودن فلسفه سياسي شيعه تلقي مي شود.

حضرت امام با طرح موارد زير توانستند بخوبي ابعاد وسيع اين ابزار را به امت اسلامي ما بشناسند:

2/1 - تبيين بعد سياسي شعائر و عزاداريها و كارآمدي آن در بسيج سياسي توده ها: حضرت امام (ره) جنبه غالب شعائر و عزاداري را جنبه سياسي آن مي دانند و اين نوع دريافت خود را مرهون دو نكته ظريف در اين رابطه مي دانند: اولا - مبالغه ي در استحباب برپايي و شركت در اين مجالس كه اين مبالغه توسط ائمه هدي از نظر ايشان دليلي جز هويت سياسي داشتن مسأله و گره خوردن آن با اصل وجود اسلام و نظام اسلامي ندارد.

ثانيا - دقت در مسأله تباكي است. چون اگر گريه كردن صرفا از باب گريه كردن فضيلت داشته باشد به فرمايش ايشان ديگر تباكي چرا؟ صورت گريه به خود گرفتن چرا؟ اين مسأله را نيز حضرت امام (ره) به سياسي بودن قضيه مربوط مي دانند. [6] همچنين ايشان جنبه غالب حج، نماز عيد و نماز جمعه را نيز جنبه سياسي آنها تلقي مي نمايند. [7] .

در ارتباط با بعد سياسي شعائر مي فرمايند «جوانهاي ما خيال نكنند كه دارند يك خدمتي مي كنند مي روند توي مجلس، اگر صحبت عزا بشود مي گويند نه، اين را نگو، غلط است اين حرف... بايد هر روز اين كار بشود، اين جنبه ي سياسي دارد، جنبه اجتماعي دارد.» [8] «اينها شعائر مذهبي ماست كه بايد حفظ بشود، اين شعائر سياسي است كه بايد حفظ بشود». [9] «اگر بعد سياسي اينها بفهمند، همان غربزده ها هم مجلس به پا مي كنند و عزاداري مي كنند» [10] .

حضرت امام (ره) اين گريه ها را از نوع گريه هايي مي دانند كه فرياد مقابل ظالم است و كمر ظالم را مي شكند. ضمنا ايشان براي افزودن بر بعد سياسي اين مراسم پيشنهاد مي فرمايند كه در كنار روضه خواني مسائل روز هم بيان شود [11] كه اين امر خود ضريب ديگري بر سياسي تر شدن اين اجتماعات و شعائر محسوب مي شود.

2/2 - تكيه بر پيوند گريه و حماسه (ابعاد رواني): حضرت امام (ره) يكي از ابعاد گريه و عزاداري ابا عبدالله (ع) را ابعاد رواني و نقش آن در اتصال قلوب ذكر مي كنند و مي فرمايند: اين بعد يكي از منابع دنيايي عزاداري است ضمن اينكه اجر فراوان اخروي نيز دارد. [12] .

از طرفي مسأله امام حسين (ع) موجب برانگيختن احساسات انقلابي و حماسي و ايجاد و تكوين شخصيت اجتماعي يك ملت مي شود و اين همان ارتباط بين غرور ملي و ديني و حماسه است.

امام (ره) مي فرمايند: «چنانچه واقعا بفهمند و بفهمانند كه مسأله چه هست و اين عزاداري براي چه هست و اين گريه براي چه اينقدر ارج پيدا كرده و اجر پيش خدا دارد، آن وقت ما را ملت گريه نمي گويند. ما را ملت حماسه مي خوانند.» [13] در ادامه ادعيه امام سجاد (ع) را مظهري از ابعاد حماسي و عامل تجهيز قيام مي شمرند و سپس اشاره مي كنند كه ملت ما نيز با همين سلاح گريه بر نظام دو هزار و پانصد ساله ي شاهنشاهي پيروز شد. [14] .

2/3 - ابزار سازماندهي اقليت در برابر اكثريت، هماهنگي و وحدت كلمه: امام راحل (ره) شايد در ده ها مورد يكي از علل اساسي پيروزي انقلاب اسلامي در ايران را «وحدت كلمه» دانسته اند. از طرفي در مواردي ايشان علت وجودي اين وحدت كلمه را مجالس عزاداري و تجمعات مذهبي دانسته اند؛ مثلا در جايي مي فرمايند:

«تمام اين وحدت كلمه اي كه مبدأ پيروزي ما شد به خاطر اين مجالس عزا و اين مجالس سوگواري و اين مجالس تبليغ و ترويج اسلام شد». [15] .

گاهي نيز عامل بقاي انقلاب اسلامي را هماهنگي ملت مي دانند و حفظ اين اجتماعات مذهبي - سياسي را عامل ايجاد اين روح هماهنگ در بين مردم مسلمان به حساب مي آورند: «دسته ها بيرون بيايند سينه بزنند هر كاري مي كردند بكنند. اجتماعشان را حفظ كنند. اين اجتماعات، اين هماهنگيهاست كه ما را نگه داشته...» [16] .

در اين زمينه گاهي نيز با ديد تاريخي به مسأله عزاداري نگريسته اند و آن را ابزاري براي سازماندهي اقليت شيعيان در برابر اكثريت در عصر بني اميه و بني عباس معرفي مي كنند: «اينكه براي عزاداري، براي مجالس عزا، براي نوحه خواني، براي اينها اين همه ثواب داده شده است، علاوه بر آن امور عباديش و روحانيش، اين مسأله مهم سياسي در كار بوده است. آن روزي كه اين روايات صادر شده است، روزي بوده است كه اين فرقه ناجيه مبتلا بودند به حكومت اموي و بيشتر عباسي و يك جمعيت بسيار كمي، يك اقليت كمي در مقابل قدرتهاي بزرگ، در آن وقت براي سازمان دادن به فعاليت سياسي اين اقليت، يك راهي درست كردند كه اين راه، خودش سازمانده است». [17] .

حضرت امام اين استراتژي را از ائمه اطهار فراگرفته و در دوران مبارزه تلاش نمودند از اين ابزار براي بسيج سياسي مردم استفاده نمايند و بدين منظور از يك سازمان آماده و مهيا كه همان «شبكه خطبا» بود كمال بهره برداري را نمودند و اين يكي از خصوصيات رهبران و نوابغ بزرگ الهي است كه به جاي صرف وقت و انرژي فراوان براي تشكيل سازمان سياسي، عموما به سازمانهاي موجود جهت داده و اهداف نهضت را به پيش مي برند، خود ايشان مي فرمايند «اگر شخصي بخواهد كه مطلبي را بگويد، سرتاسر كشور به واسطه همين گويندگان و خطبا و ائمه جمعه و جماعات يكدفعه منتشر مي شود و اجتماع مردم در تحت اين بيرق الهي، اين بيرق حسيني، اسباب اين مي شود كه سازمان داده شده باشد...». [18] .

2/4 - كارآمدتر نمودن اين ابزار از طريق جوانان: لازمه احياي بعد سياسي - اجتماعي شعائر مذهبي حضور جوانان در صحنه است. لذا حضرت امام (ره) از جوانها دعوت مي كنند حول اين اجتماعات مجتمع شوند. ايشان در ادامه، اينكه مساجد مركز پيرزنها و پيرمردها باشد را نشانه بي حالي يك ملت و همچنين عدم درك ابعاد سياسي - اجتماعي اين اجتماعات مي دانند: «و ديبگر مجالس جماعت است كه مردم در هر روز مجتمع بشوند در مساجد، نه فقط تعدادي از پيرمردها و از كار افتاده ها در آنجا جمع شوند بلكه مساجد بايد از جوانها مجتمع بشود...» [19] .


پاورقي

[1] کشف الاسرار، ص 173.

[2] صحيفه نور، ج 15، ص 205.

[3] صحيفه نور: ح 15، ص 205.

[4] صحيفه نور، ج 10، ص 219.

[5] ايشان در جوابيه يا استفتا مي‏فرمايند «... چنانچه اين اعمال (امثال قمه زني) موجب وهن مذهب است جايز نيست و در هر صورت از اين اعمال احتراز کنند.» و در جاي ديگر مي‏فرمايد: «در وضع موجود قمه نزنيد و شبيه‏خواني اگر مشتمل بر محرمات و موجب وهن مذهب نباشد مانع ندارد». استفتائات حضرات امام (ره).

[6] صحيفه نور، ج 13، ص 153.

[7] همان.

[8] صحيفه نور، ج 10، ص 32.

[9] همان.

[10] صحيفه نور، ج 16، ص 210.

[11] صحيفه نور، ج 15، ص 204.

[12] صحيفه نور، ج 10، ص 219.

[13] صحيفه نور، ج 16، ص 209 - 210.

[14] همان.

[15] صحيفه نور، ج 17، ص 60.

[16] صحيفه نور، ج 10، ص 219.

[17] صحيفه نور، ج 16، ص 207 - 208.

[18] همان.

[19] صحيفه نور، ج 13، ص 153.