گاهي نيز سخن از عبرت آموزي از مجموعه ي تاريخ است. تاريخ آزمايشگاه مسايل گوناگون زندگي بشر است. تاريخ آيينه اي است كه تمام قامت جوامع انساني را در خود منعكس مي سازد، زشتي ها، زيبايي ها، كاميابي ها، ناكامي ها، پيروزي ها،و شكست ها و عوامل هر يك از اين امور را. به همين دليل، مطالعه ي تاريخ گذشتگان عمر انسان را درست به اندازه عمر آن ها طولاني مي كند؛ چرا كه مجموعه تجربيات دوران عمر آن ها را در اختيار انسان مي گذارد.


امام علي عليه السلام در وصيت بلند و پر محتوا به فرزندش چنين مي فرمايد:

«اي بني اني و ان لم أكن عمرت عمر من كان قبلي فقد نظرت في أعمالهم و فكرت في أخبارهم و سرت في آثارهم حتي عدت كأحدهم بل كأني بما انتهي الي من أمورهم قد عمرت مع أولهم الي آخرهم؛ [1] .

فرزندم! هر چند من به اندازه ي همه ي آنان كه پيش از من بوده اند نزيسته ام، اما در كارهايشان نگريسته ام و در سرگذشت هايشان انديشيده ام و در آن چه از آنان مانده رفته و ديده ام كه گويي هم چون يكي از آنان شدم، بلكه با آگاهي كه از كارهايشان به دست آورده ام گويي چنان است كه با اولين تا آخرينشان زندگي كرده ام».