ولي آنچه كه در اين قسمت از سخن امام عليه السلام قابل توجه و حائز اهميت است بيان ابعاد وسيع و مفهوم گسترده امر به معروف و نهي از منكر و اشاره به مهمترين بُعد و جنبه عملي در اين مسأله اساسي و حياتي است؛ زيرا امام عليه السلام با استناد به دو آيه از قرآن مجيد مي فرمايد: اگر امر به معروف و نهي از منكر در جامعه بر قرار شود همه واجبات از كوچك و بزرگ عملي و همه مشكلات حل خواهد گرديد، آنگاه به عنوان نمونه و مصداق، پنج مورد از اين امور را بدين صورت بيان مي كند:

1 - «وذلك أن الأمر بالمعروف والنّهي عن المنكر دعاء الي الاسلام؛ امر به معروف و نهي از منكر دعوت به اسلام (و جهاد عقيدتي فكري) است».

2 - «مع ردّ المظالم؛ و بازگرداندن حقوق ستمديدگان بر آنان است».

3 - «ومخالفة الظالم؛ مبارزه با ستمگران است».

4 - «وقسمة الفي ء والغنائم؛ توزيع عادلانه ثروتهاي عمومي و غنايم جنگي است».

5 - «واخذ الصدقات من مواضعها ووضعها في حقها؛ و جمع آوري صدقات و همه مالياتها از موارد صحيح و صرف كردن آنها در موارد صحيح و شرعي آنهاست».

و پر واضح است كه انجام دادن امر به معروف و نهي از منكر در اين سطح وسيع مبارزه با ستمگران و گرفتن حقوق و ريشه كن ساختن جور و فساد و اقامه عدل و داد در جامعه نمي تواند به صورت فردي و يا با امر به معروف قولي و بدون تشكيل حكومت اسلامي و ايجاد نيروي اجرايي امكان پذير باشد.

و اين بيان حسين بن علي عليهما السلام پاسخ روشني است بر كساني كه اين امر مهم و زيربنايي را در ابعاد كوچك و در جهت فردي و در جنبه قولي و نه عملي آن مي دانند. و دليل ديگري است بر وجوب تشكيل حكومت اسلامي و بر اجراي عملي امر به معروف و نهي از منكر در جامعه. و به همين دليل و دلايل فراوان ديگر است كه گروهي از فقهاي بزرگ شيعه جهاد را با تمام اهميّت و عظمتش و با تمام ابعاد و احكامش، بخشي از امر به معروف و نهي از منكر مي دانند و گوشه اي از اين دو وظيفه مهم اسلامي به حساب مي آورند و جمله:«اشهد انك قداقمت الصلاة وآتيت الزكاة وامرت بالمعروف


ونهيت عن المنكر» كه در زيارت حضرت سيدالشهداء عليه السلام به كار رفته گواه اين حقيقت است و اين معنا را تفهيم مي كند كه قيام و جهاد آن حضرت در مقابل حكومت يزيد به جهت اجراي فرايض الهي و اقامه نماز و زكات و براي انجام وظيفه امر به معروف و نهي از منكر بوده است.

خلاصه: امر به معروف و نهي از منكر به مفهوم وسيع و معناي صحيح و دقيق آن كه عبارت از بسط عدل و داد و ريشه كن ساختن ظلم و فساد است مستلزم وجود حكومت اسلامي است و اگر امر به معروف و نهي از منكر به اين معنا در جامعه اجرا نگردد و حكومتي بر پايه اسلام به وجود نيايد طبيعي است جاي آن را اشرار خواهند گرفت و ستمگران بر جامعه تسلط خواهند يافت همانگونه كه اميرمؤمنان عليه السلام در آخرين وصيتش فرمود:«ولا تتركوا الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر فيولّي عليكم اشراركم فتدعون فلا يستجاب لكم» [1] .

«امر به معروف و نهي از منكر را ترك نكنيد كه اشرار بر شما مسلط مي شوند سپس هرچه دعا كنيد مستجاب نمي گردد».