به طوري كه قبلاً اشاره نموديم چون اين خطبه شريفه از سه بخش مستقل تشكيل گرديده ما هم براي حفظ انسجام و ارتباط ترجمه با متن خطبه هريك از دو بخش دوم وسوم را همانند بخش اول مستقلاً نقل مي كنيم گرچه اين دو بخش در اكثر كتابهاي حديث متصل بهم و نه به شكل مستقل و جدا از هم نقل شده است:

«اِعتَبروا اَيُّهاالنّاسُ بِما وَعَظَ اللَّهُ بِهِ أَوْلياءَهُ مِن سُوءِ ثَنائِهِ عَلَي الأَحْبارِ إِذْيَقُولُ:«لَولا يَنْهاهُمُ الرَّبانِيُّونَ وَاْلأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهُم اْلأثمَ» [1] وَ قالَ:«لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي اِسْرائيلَ - اِلي قوله - لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُونَ» [2] وَاِنَّما عابَ اللَّهُ ذلِكَ عَلَيْهِم لاَِنَّهُمْ كانُوا يَرَوْنَ مِنَ الظّلمَةِ الّذينَ بَين أَظهُرِهِم المُنكَرَ وَالْفَسادَ فلا يَنْهَوْنَهُمْ عَنْ ذلِكَ رغبَهً فيما كانُوا يَنالُونَ مِنْهُمْ وَرَهْبَةً مِمَّا يَحْذَرُونَ وَاللَّهُ يَقُولُ:«فَلا تَخْشَوْاالنّاسَ وَاخْشَونِ» [3] وَقالَ:«اَلْمُؤمِنُونَ وَالْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلياءُ بَعْضٍ يَأمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ» [4] فَبَدَأَ اللَّهُ بِالأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهي عَنِ الْمُنْكَرِ فَرِيضَةً مِنْهُ لِعِلْمِهِ بِأنَّها اِذا اُدِّيَتْ وَاُقيمَتْ اِسْتَقامَتِ الْفَرائضُ كُلُّها هيِّنُها وَصَعْبُها وَذلِكَ أَنَّ اْلأَمرَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهيَ عَنِ الْمُنْكَرِ دُعاءٌ اِلَي اْلاِسْلامِ مَعَ رَدِّ الْمَظالِمِ وَمُخالَفَةِ الظَّالِمِ وَقِسْمَةِ الفي ءِ وَالْغَنائِمِ وَاَخْذِ الصَّدَقاتِ مِنْ مَواضِعِها وَوَضْعِها في حَقِّها».

توضيح:

صاحب تحف العقول به هنگام نقل اين خطبه مي فرمايد: ويروي عن اميرالمؤمنين عليه السلام يعني اين قسمت از خطبه حسين بن علي عليهما السلام كه مربوط به امر به معروف و نهي از منكر است از اميرمؤمنان عليه السلام نيز نقل شده است.

به طوري كه در بخش آخرين خطبه اشاره خواهيم نمود جملاتي از آن بخش در


ميان خطبه ها و كلمات اميرمؤمنان عليه السلام هم موجود است كه براي اهميت و حساسيت موضوع حسين بن علي عليهما السلام در خطبه و سخنرانيش از آن جملات بهره برداري نموده است و ممكن است بر اساس گفتار صاحب تحف العقول اصل اين بخش از خطبه نيز از اميرمؤمنان عليه السلام باشد كه فرزند برومند آن حضرت در بيان اهميت امر به معروف ونهي از منكر و ترسيم عظمت اين وظيفه، از آن استفاده نموده است ولي ما به استناد مستقيم اين بخش به اميرمؤمنان عليه السلام بجز آنچه صاحب تحف العقول اشاره فرموده است در منابع ديگر نايل نشديم.

«اِعتَبروا اَيُّهاالنّاسُ»: خطاب به گروه خاص و حاضرين در مجلس و يا مردم دنياي آن روز نيست بلكه اين خطاب همه انسانها راكه در هر زمان و مكان اين ندا را بشنوند شامل مي شود همانند خطاب يا «ايهاالناس» كه در قرآن مجيد در موارد متعدد و مكرر آمده است.

«اولياء»: منظور از اوليا در اين جا كساني هستند كه توجه به خدا دارند و در عين حال در جامعه داراي مسؤوليتي مي باشند؛ زيرا بدون داشتن مسؤوليت انجام وظيفه اي از آنان متوقع نيست.

«احبار»: علماي صالح. «رباني»: شخص متألّه و معتقد به خدا كه در عين حال عالم به احكام خداوند و حافظ حلال و حرام او هم باشد.

گرچه در آيه اي كه مورد استناد حسين بن علي عليهما السلام مي باشد علما و روحانيون يهود، مورد نكوهش قرار گرفته ولي بديهي است كه اين تقبيح و نكوهش به علماي يهود و يا روحانيون مسيحي اختصاص ندارد بلكه به طور كلي به همه علماي مذهبي و علماي اسلامي نيز شامل مي شود؛ زيرا ضرر سهل انگاري و سكوت علماي هر مذهب و آيين، مانند معصيت و گناه افراد عادي نيست؛ زيرا ضرر اين سكوت متوجه اصل مذهب خواهد گرديد.

«قول اثم»: سخنان گناه آميز كه اعم از دروغپردازي و تهمت و تحريف حقايق است.

«اكل سحت»: حرامخواري.

با اين كه بايد از همه معاصي و منكرات نهي نمود ولي در آيه شريفه بر «قول اثم واكل سحت» تكيه شده است تا اين معنا را تفهيم كند كه اين دو گناه از همه گناهان


خطرناكتر است و لذا بايد بيش از همه معاصي مورد مخالفت و مبارزه قرار بگيرد؛ زيرا گاهي گفتار و تبليغات دروغين مخالفين و ستمگران كه يكي از مصاديق مهم «قول اثم» است براي اسلام و مسلمين بيش از هر عمل ديگر سهمگين و شكننده مي باشد. و در اكل سحت و حرامخواري تنها جنبه فردي و جزئي آن منظور نيست بلكه داراي ابعاد وسيعي است كه شامل واردات و صادرات مضر و قبضه كردن اقتصاد غيرمشروع در جامعه نيز مي باشد و مسلماً ضرر اين نوع اكل سحت بيش از حرامخواري فردي است كه به صورت قماربازي و كم فروشي و غيره متجلي مي گردد.