و قال: «المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر...» [1] مردان و زنان با ايمان، بر يكديگر ولايت دارند. امر به معروف و نهي از منكر مي كنند، نماز را بر پا مي دارند و زكات را مي پردازند و از خدا و رسولش اطاعت مي كنند... خداوند ايشان را به زودي مشمول رحمت خود قرار خواهد داد. همانا خداوند حكيم و دانا است.

خداوند در اين آيه كريمه، سخن را در باره امر به معروف و نهي از منكر، به عنوان يك فريضه الهي آغاز كرده است؛ زيرا، مي داند كه چون اين فريضه ادا شود و بر پا گردد، همه فرايض، از آسان و دشوار برپا خواهد شد و در راه استوار قرار خواهد گرفت. و اين بدان علت است كه اهداف امر به معروف و نهي از منكر، عبارتند از:

ـ دعوت به اسلام.

ـ رد مظالم و تأمين حقوق ستم ديدگان.

ـ مخالفت و مبارزه با ظالمان و ستم گران.

ـ تقسيم عادلانه بيت المال و برقراري عدالت.

ـ دريافت صدقات و جمع آوري ماليات ها و برقراري امنيت (نظم و امنيت).

ـ پرداخت و مصرف درست بيت المال و اداي حقوق مردم.

ـ برقراري حدود الهي و اجراي احكام قرآني. ـ انجام اصلاحات جدي در همه سطوح جامعه و در همه ابعاد.

اهداف ياد شده، ترسيم كننده اهداف بلند و ارزشمند امر به معروف و نهي از منكر و مسؤوليت خطير علما در اين زمينه و نشان دهنده اهداف حكومت اسلامي و رسالت امنا است و در حقيقت، اهداف حكومتي اسلام است كه جز در سايه حكومت، امكان اجرا و تحقق آن وجود نخواهد داشت.

در اين بخش، امام (ع) به اهميت و جايگاه امر به معروف و نهي از منكر، از سه زاويه اشاره مي كند:

از زاويه قرآن كريم.

نقش اين دو، در پايداري و تثبيت ديگر احكام.

بيان مصاديق روشن و مهم.

دراين بخش، امام (ع) به بيان اهداف امر به معروف و نهي از منكر مي پردازد كه به طور كامل، با اهداف حكومت اسلامي منطبق است و جز در سايه حكومت، امكان عملي رسيدن به اين اهداف و وظايف وجود ندارد و از جمله، به آيه شريفه ياد شده استناد مي فرمايد كه خداوند در مقام بيان صفات مؤمنان، نخست وظيفه خطير امر به معروف و نهي از منكر را بيان مي كند. اين تقدم، داراي حكمتي است و نشان دهنده جايگاه بلند و محوري و كليدي اين دو وظيفه، در رابطه با وظايف فردي و اجتماعي و سياسي ديگري است كه مايه پايداري احكام دين و تنظيم درست روابط جامعه اسلامي و برقراري عدالت در ميان امت و جهات فراوان ديگر است.

در اين جا بايد اشاره كرد كه در آغاز آيه شريفه، به چند مسأله و موضوع مهم اشاره شده است، كه عبارتند از:

1. صفت ايمان.

2. ولايت مؤمنان بر يكديگر (ولايت مداري در جامعه اسلامي).

3. برقراري روابط ولايي در جامعه اسلامي.

4. امر به معروف.

5. نهي از منكر.

6. آثار و بركات اين دو فريضه.

7. حقيقت امر به معروف و نهي از منكر.

8. علما حافظان رسالت و حاميان امت.

9. پاداش الهي در دنيا و آخرت، در سايه انجام اين رسالت بزرگ.

10. دستور جهاد با كافران و منافقان.

موضوع امر به معروف و نهي از منكر، به ويژه در سطوح عالي جامعه اسلامي و تعهد و تقيد به رعايت و اجرا كردن آن و يا زمام داران و مسؤولان جامعه اسلامي را از منكر بازداشتن و به معروف امر كردن، رسالت بزرگ علما و نيز امت اسلامي و عامل صيانت اسلام و حقوق ملت و تحقق اهداف الهي است. در قرآن كريم، و روايات اسلامي و داستان هاي انبيا، در اين باره، درس ها و عبرت هاي آموزنده اي وجود دارد. بي تفاوتي و سهل انگاري در اين زمينه، عامل سقوط، انحطاط، فراموشي و وارونه شدن ارزش ها، انحراف در جامعه و تبديل معروف به منكر و منكر به معروف خواهد شد.

امام (ع) در تبيين جايگاه اين دو فريضه بزرگ الهي مي فرمايد اين كه خداوند پس از وصف ايمان كه يك امر قلبي و جوانحي است به امر به معروف و نهي از منكر پرداخته است، كه يك امر رفتاري است و نماز و زكات را پس از آن ذكر فرموده، اهميت و جايگاه اين دو وظيفه بزرگ را مي رساند و حكمت آن، اين است كه خداوند مي دانسته كه چون اين دو فريضه، به گونه اي مطلوب برپا شود و انجام گيرد، همه فرايض، به بركت آن، انجام خواهد گرفت و راه اجراي فرايض ديگر هموار خواهد شد. به بيان ديگر، اين دو، بازوي توانايي است كه زمينه ساز تحقق معروف ها و ترك منكرها خواهد بود.

لعلمه بانها اذا اديت و اقيمت استقامت الفرائض كلها هينها و صعبها....

به بركت اين دو و در سايه تأثير فراوان و فضاي شايسته و بايسته و پاكي كه به وجود آمده، معروف ها رشد كرده، فضا نوراني مي شود، منكرها به فراموشي سپرده مي شود و يا زمينه اجراي منكر از بين خواهد رفت و كار منكر، زشت تلقي خواهد شد و اهل منكر تشويق نخواهند شد، بلكه توبيخ مي شوند و الگو نخواهند بود و بازارشان كساد خواهد شد. گرايش ها به سوي خوبي ها و معروف ها خواهد بود و بازار فضيلت، رواج خواهد يافت. بازار تقوا و طهارت، رونق خواهد گرفت و بازار رذايل طالبي نخواهد داشت و همه جا خوبي و پاكي ترويج خواهد شد و فضاي جامعه فضاي نور و رحمت و خير و بركت و تقوا و فضيلت خواهد بود.

و ذلك ان الامر بالمعروف و النهي عن المنكر دعاء الي الاسلام مع رد المظالم و مخالفة الظالم و قسمة الفيئ و الغنائم.... و اين امر براي آن است كه امر به معروف و نهي از منكر، دعوت به اسلام، همراه با رد مظالم و مخالفت با ظالم و تقسيم درست بيت المال و صرف آن در مسير صحيح خود است.

امام (ع) در تبيين جايگاه اين دو فريضه مهم، به مثال هاي روشن و مصاديق مهم و كارساز متوسل مي شود كه اساس حيات سياسي، اجتماعي و فرهنگي و عزت و اقتدار جامعه اسلامي را تشكيل مي دهد. در حقيقت، ايشان اهداف حكومت اسلامي را به صورت خلاصه بيان فرموده و بر مسائل كليدي جامعه، يعني فراخواني به اسلام و گسترش فرهنگ اسلامي و تبليغ آن در همه سطوح و ابعاد تأكيد مي كند.

البته اين دعوت، دعوت زباني و قلمي و هنري صرف نيست، بلكه تبيين آموزنده و سازنده معارف اسلامي است كه چون با همه زيبايي ها و محاسن آن بيان شود، جاذبه فطري و الهي دارد و دل ها به آن تمايل مي يابند و منشأ حيات طيبه و بركت و سعادت ابدي خواهد بود.

فان الناس لو علموا محاسن كلامنا لا تبعونا. [2] اگر مردم محاسن كلام ما را بدانند، از ما پيروي مي كنند.

موضوعاتي كه در آغاز بدان اشاره شد، مانند: دعوت به اسلام، رد مظالم، مخالفت با ظالم، و هدايت و مديريت كارآمد امور اقتصادي و بيت المال و اهداف و وظايف خطير و حساس مربوط به آن، به تدبير و تمشيت امور بودجه و اقتصاد جامعه اسلامي، چرخش صحيح و كارآمد امور مالي و اقتصادي جامعه اسلامي و تنظيم صحيح و سازنده و عدالت خواهانه معيشت جامعه توجه دارد.

نكته درخور توجه آن است كه اين امور حياتي، كه به دستگاه قضايي، حقوقي و سياسي امت اسلامي مربوط مي شود و تحقق اين اهداف بلند و والا، به بركت امر به معروف و نهي از منكر در جامعه اسلامي و به بركت بيداري و هشياري دانشمندان اسلامي است كه اگر علما رسالت خود را به گونه اي مطلوب به انجام برسانند، راه را براي حاكميت اين ارزش ها فراهم كرده و چراغ راه سعادت و زندگي اجتماعي و سياسي امت اسلامي خواهند بود.