تاريخ گذشتگان، چراغ راه آيندگان است. تاريخ عبرتگاهي آموزنده است كه راه عزت و ذلت و صعود و سقوط را به ما مي آموزد. كسي كه گذشته خود را خوب نشناسد و آن را درست تجزيه و تحليل نكند، در راه رسيدن به قله هاي كمال و سربلندي، دچار مشكل خواهد شد.

تاريخ صدر اسلام و تحولات دهه هاي آغاز قرن اول و حوادث دل خراش پس از آن، تا فاجعه غم انگيز عاشورا، با فراز و نشيب هاي فراواني روبه رو است كه تجزيه و تحليل منطقي و خردمندانه آن، مي تواند اولاً راه درست و صراط مستقيم هدايت الهي را به ما بياموزد، ثانياً ما را با حقايق اسلام، بهتر آشنا كند، ثالثاً به ما درس دين داري و امام شناسي بياموزد و رابعاً ما را در انتخاب راه آينده بهتر، هدايت و راهنمايي كند.

در اين ميان، يكي از درخشان ترين، مؤثرترين و حساس ترين وقايع (نيمه دوم) قرن اول، نهضت امام حسين (ع) است. شناخت نهضت عاشورا و ابعاد و اهداف و رسالت آن، خود از بهترين و آموزنده ترين درس هاي تاريخ اسلام و تشيع و چراغي هميشه تابناك، فراروي آزادي خواهان است. بدون شك، پرچم دار نهضت عاشورا، حضرت ابا عبداللّه الحسين (ع) است، كه پرچم امامت و ولايت را از حدود سال هاي 49 ـ 50 هجري قمري و پس از شهادت برادر بزرگوارش، امام مجتبي (ع) به دوش گرفته و سكان دار كشتي امامت و ولايت است.

حادثه كربلا و قيام عاشورا پس از مرگ معاويه و در فاصله حدود پنج ماه و نيم اتفاق افتاد. اكنون پرسش اين است كه حدود ده سال نخست دوران امامت حضرت سيدالشهدا چگونه گذشته است و چرا پيش از آن، قيامي صورت نپذيرفته است؟

گر چه ما اطلاع چنداني از آن دوره نداريم، اما اخبار جسته گريخته ايي كه به دست ما رسيده است، نشان دهنده موضع صريح، روشن، قاطع و كوبنده آن بزرگوار، در برابر طاغوت زمان و ماهيت حكومت پليد اموي است. در اين باره، نمونه هاي ارزنده اي از مكاتبات، سخنان كوتاه و روايات، گفت وگو، خطبه ها، روش ها، سجايا، اشعار و دعاها به ما رسيده است كه هر يك، نشان گر بُعدي آموزنده و هدايت گر از شخصيت والا و ملكوتي آن امام همام است. در اين جا به بيان سه نمونه از موضع گيري هاي آن حضرت، كه بيش تر مربوط به سفر حج است و در سرزمين منا اتفاق افتاده، مي پردازيم.

سفر حج همواره يك فرصت ارزنده براي امت اسلامي و زعامت و رهبري امت اسلامي بوده و هست. سفر حج كنگره بزرگ و جهاني اسلام است كه تابلوي عزت و عظمت اسلام و وحدت امت اسلامي، هم بستگي تك تك دل ها با يكديگر و همگان با كعبه و رهبري جهان اسلام، طواف بر مدار وحدت، استقلال، توحيد، عزت و عظمت، تبري از كفر و شرك و نفاق و تولي با خدا، اولياي خدا و بندگان خدا است كه «و حَسُنَ اولئك رَفيقا». [1] .

محور سفر حج، از ديدگاه معارف اسلام و اهل بيت، ولايت و رهبري امت اسلامي است كه هدايت و تربيت و تبيين سياست هاي جهان اسلام و نيز رمز و راز تفاهم، تعامل، امنيت، اقتدار جهان اسلام و نوع مقابله با بيگانگان را ترسيم مي كند.

از حكمت هاي مهم سفرهاي حج و عمره، كه از اهل بيت عصمت و طهارت نقل شده، توجه به مسائل ياد شده بوده است؛ از جمله نقل شده است كه امام مجتبي (ع) بيست و پنج بار كه بيست بار آن، با پاي پياده بوده و حضرت سيدالشهدا (ع) نيز بيست و پنج بار به زيارت خانه خدا مشرف شده اند. واضح است كه در عمر نيم قرني حضرت سيدالشهدا (ع) پس از وجود مبارك رسول اللّه (ص) امكان اين تعداد سفر حج و عمره، از مدينه منوره به مكه معظمه، مسأله پيچيده اي نيست و اهداف بلند و فراوان معنوي، سياسي، فرهنگي و اجتماعي نيز در برداشته است؛ زيرا از فرصت مناسبي براي ارتباط با جهان اسلام و گسترش معارف الهي، روشن گري مردم، افشاگري و استيضاح دستگاه غاصب حكومت، بيان احكام نوراني اسلام، و دفاع از اسلام و اهل بيت، تبيين مواضع بر حق امامت و ولايت و پاسداري از حريم حق و عدالت برخوردار بوده است.

براي درك بهتر فضا و شرايط آن عصر و نيز نقش و جايگاه اهل بيت، به ويژه حضرت ابا عبداللّه الحسين (ع) لازم است مبارزه گسترده حكام اموي با اسلام، اهل بيت و فرهنگ اصيل اسلامي، در ابعاد گوناگون، مانند موضع گيري ها، مهره چيني ها و تحريم ها و محدوديت هاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي آل البيت ملاحظه شود؛ چنان كه در چنين شرايط و فضايي بايد به نقش و جايگاه امام مجتبي (ع) و حضرت سيدالشهدا (ع) و نيز اصحاب و انصار فداكار اهل بيت پرداخت و رمز و راز مبارزات، ايثارگري ها و شهادت طلبي ها را بهتر شناسايي و ارزيابي كرد.

در اين جا براي شناخت بهتر ابعاد تحرك سياسي و مبارزاتي و اقدامات حضرت سيدالشهدا (ع) ـ چنان كه گذشت به بيان سه نمونه از موضع گيري هاي امام پرداخته و توضيحاتي در اين باره ارائه مي كنيم كه خود، گوياي برنامه ها، اهداف و راهبرد آن حضرت، در رويارويي با دستگاه استبدادي بني اميه است.

الف. نامه به معاويه (پاسخ و استيضاح معاويه)

ب. مُناشَدَه در منا (دعوت از خواص و نخبگان)

ج. خطبه در منا (فراخواني براي امر به معروف و نهي از منكر)