پرسش: چه آياتي در قرآن، درباره ي امام حسين عليه السلام تأويل يا تفسير شده است؟

پاسخ: آيات فراواني درباره ي امام حسين عليه السلام وجود دارد. برخي رقم آيات را 128 و برخي ديگر تا 250 آيه ذكر كرده اند. برخي از آيات ياد شده، آشكارا درباره ي امام حسين عليه السلام نازل شده است و برخي با تفسير و تأويل مفسران - البته به كمك روايات - بر ايشان تطبيق شده است. اين آيات را از جهات مختلفي مي توان دسته بندي كرد:

الف) آياتي كه بر اساس منابع تفسيري و روايي، مربوط به امام حسين عليه السلام است:

اسراء، 33؛ مريم، 1؛ حج، 60؛ احقاف، 15؛ رحمن، 22؛ نازعات، 6؛ تكوير، 8؛ فجر، 27؛ تين، 1.

ب) آياتي كه بر امام حسين عليه السلام تطبيق شده است: [1] .

بقره، 84 و 193؛ نساء، 31 و 77 انعام، 62؛ انفال، 75؛ اسراء، 4و 6؛ مريم، 7؛ حج، 19 و 40؛ عنكبوت، 15؛ صافات، 88 و 89؛ زخرف، 28؛ دخان، 29؛ نبأ، 18؛ عبس، 25؛ انشراح، 1.

ج) آياتي كه در شأن يا تطبيق بر امام حسن و امام حسين عليه السلام نازل شده است:

آل عمران، 61؛ نساء، 36 و 69؛ انعام، 84؛ نور، 35؛ فرقان، 74؛ احزاب، 40؛ رحمن، 17؛ واقعه، 89؛ حديد، 12 و 28؛ تغابن، 15؛ فجر، 3؛ بلد، 3 و 9؛ بروج، 3؛ شمس، 2 و 3؛ سوره ي فلق.

د) آياتي كه مربوط به پنج تن آل عبا يا تعدادي از آنان است، كه يكي از آنان امام حسين عليه السلام است:

بقره، 124، 60، 54، 37، و 238؛ آل عمران، 7 و 110؛ نساء، 43؛ مائده، 54؛ اعراف، 46 و 157؛ يونس، 63 و 64؛ نحل، 43؛ اسراء، 44؛ مؤمنون، 1 و 111؛ فرقان، 54، 10 و 57؛ فاطر، 32؛ صافات، 165 و 166؛ شوري، 23؛ طور، 21؛ حشر، 9؛ صف، 4؛ حاقه، 17؛ انسان، 7؛ مرسلات، 41.

ه) آياتي كه مربوط به دوازده امام يا چهارده معصوم عليهم السلام است:

بقره، 136، 35، 31 و 256، 143 137 و 261؛ آل عمران، 185، 95، 36 و 200؛ نساء، 59؛ مائده، 56، توبه، 36؛ هود، 91؛ ابراهيم، 24؛ حجر 47، 46، 45، و 75؛ نحل، 90؛ اسراء، 71؛ طه، 115؛ حج، 77؛ نور، 37، 36، و 55؛ احزاب، 12 و 32؛ صافات، 83؛ شوري، 23؛ واقعه، 10؛ انسان، 5؛ كوثر، 1.

و) آياتي كه مربوط به حضرت علي، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسين عليه السلام و ديگراني چون حمزه، جعفر، عقيل و حضرت خديجه عليهم السلام است: آل عمران، 33؛ كهف، 2؛ حج، 40؛ فاطر، 21؛ غافر، 7؛ تحريم، 8؛ مطففين، 22.

ز) آياتي كه در ذيل آنها رواياتي مربوط به امام حسين عليه السلام آمده است كه نه از باب شأن نزول و نه از باب تطبيق است:

بقره، 196، 195، 49 و 199؛ آل عمران، 49، 45، 34 و 103؛ نساء، 56؛ مائده، 1و 35؛ انعام، 62؛ اعراف، 199؛ يوسف، 14، 13 و 67؛ اسراء، 7 و 71؛ مريم، 55؛ نور، 31؛

نمل، 40؛ شعراء، 227؛ قصص، 5 و 21؛ احزاب، 23 و 58؛ زمر، 46 و 61؛ غافر، 71؛ مجادله، 7. [2] .

پرسش: چرا در قرآن، اسمي از امام حسين عليه السلام نيامده است؟

پاسخ: اولا، شيوه ي پرسش حاكي از اين است كه گويا تنها راه معرفي اولياي الهي، كه امت بايد از آن پيروي كنند، ياد كردن نام آنان در كتاب آسماني است، در حالي كه اگر به خود قرآن مراجعه كنيم، خواهيم ديد كه قرآن براي معرفي شخصيت هاي الهي، از سه راه وارد مي شود و در هر مورد، بنابر مصالحي، از شيوه ي خاصي پيروي مي كند:

1. معرفي با اسم: پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله در انجيل، به وسيله ي اسم، به آيندگان معرفي شده است: «و مبشرا برسول يأتي من بعدي اسمه أحمد». [3] هم چنين به صراحت، از حضرت داود عليه السلام در قرآن كريم، به عنوان خليفه ياد شده است: «يا داود انا جعلناك خليفة في الأرض». [4] .

2. معرفي با عدد: نقباي بني اسرائيل و گروهي كه طبق گزينش حضرت موسي عليه السلام قرار شد به كوه بروند، در قرآن با عدد معرفي شده اند. [5] .

3. معرفي با صفت: يكي ديگر از راه هاي شناسايي شخصيت هاي الهي، معرفي با صفت است. [6] .

در قرآن كريم، گاهي معرفي با صفت، با ذكر نام نيز همراه است؛ مانند آيه ي طالوت. گاهي نيز به ذكر صفات اكتفا شده است؛ مانند:

«فسوف يأتي بقوم يحبهم و يحبونه أذلة علي المؤمنين أعزة علي الكافرين يجاهدون في سبيل الله و لا يخافون لومة لآئم». [7] .

اي كساني كه ايمان آورده ايد! هر كس از شما از دين خود برگردد، به زودي خدا گروهي[ديگر ]را مي آورد كه آنان را دوست دارد و آنان[ نيز ]او را دوست دارند.[ اينان ]يا مؤمنان فروتن[ و ]بر كافران سرافرازند، در راه خدا جهاد مي كنند و از سرزنش هيچ ملامت گري نمي ترسند.

درباره ي امامت خاصه (چه كسي امام باشد) قرآن از راه سوم وارد شده، در برخي از آيات، به طور مستقيم، موضوع امامت را مطرح مي كند و به وضوح از آن سخن مي گويد: آياتي هم چون: تبليغ، ولايت، اولي الأمر، صادقين و قربي از اين قسمتند. در برخي از آيات نيز غير مستقيم از اين موضوع بحث مي كند. آياتي هم چون مباهله و تطهير در اين بخش جاي دارند.

از سوي ديگر، امام از نظر شيعه بايد دو خصوصيت عصمت [8] و علم لدني [9] را دارا باشد كه به اين دو صفت، در قرآن اشاره شده است و به اتفاق شيعه و سني، پس از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله جز اميرالمؤمنين و فرزندان وي، كسي واجد اين صفات نبوده است. [10] .

ثانيا، به يقين مهم ترين منبع احكام و معارف اسلامي، قرآن است. اگر خداي ناكرده تحريف اندكي در قرآن صورت مي گرفت، اعتماد مسلمانان به قرآن به مشكلات مسيحيت و انجيل و تورات دچار شوند.

براي اين كه اصل اسلام (قرآن) با توجه به خاتميت اين دين، باقي بماند، بهترين راهكار، حفظ قرآن از تحريف و تصرف ها است. درست است كه قرآن مي فرمايد: «انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون»؛ [11] يعني بي ترديد ما اين قرآن را به تدريج نازل كرديم و قطعا نگهبان آن خواهيم بود. ولي اين حفظ، تنها از راه اعمال قدرت و مددهاي غيبي و عنايات خداوند در همه ي مواقع و مراحل، به طور خارق العاده نيست، بلكه يكي از علل حفظ و بقاي آن، فراهم ساختن اسباب است؛ چون هر چيزي سببي دارد و خداوند، امور را جز با اسبابش اجرا نمي فرمايد.

يكي از اسباب محفوظ ماندن قرآن از تصرف، اين است كه نام هيچ يك از معاصران پيامبر (جز زيد و ابولهب) در مقام ستايش يا نكوهش به صراحت برده نشده است، با آن كه آيات بسياري، در ستايش نيكان (علي، عمار، سلمان و...) و نكوهش مشركان (ابوسفيان، ابوجهل و...) نازل گرديده است.

بديهي است اگر به صراحت، نام آنان آورده مي شد، عده اي درصدد تحريف قرآن و تغيير آيات و حذف اسامي برمي آمدند؛ ولي وقتي در متن قرآن، اسمي از كسي نيامده است، آنان تنها بوسيله ي دانشمندان مزدور، در شأن نزول ها و توجيه آيات، خيانت و تصرف مي كردند، نه در خود آيات؛ مانند اين كه سمرة بن جندب به دستور معاويه، بر بالاي منبر، آيه اي را كه در شأن علي نازل شده است، در شأن ابن ملجم معرفي كرد. تجربه ي تاريخ هم نشان داده است كه چگونه دنياطلبان گفته هاي پيامبر صلي الله عليه و آله را دست كاري كردند؛ هم چنان كه خليفه ي دوم، هنگام رحلت رسول اكرم صلي الله عليه و آله وقتي آن حضرت دوات و قلمي خواست، گفته ي پيامبر صلي الله عليه و آله را رد كرد و آن سخن شنيع را بر زبان راند. [12] چگونه در برابر حضرت، اين سخن به زبان رانده شد؟ آيا پس از رحلت نمي توانستند به قرآن جسارت كنند؟ پس به يقين، اگر حتي درصد آيه، به صراحت نام اهل بيت عليهم السلام مي آمد، اين عده آن آيات را از قرآن حذف كرده، مي گفتند: بقيه ي قرآن، ما را كافي است و مردم نادان هم دم برنمي آوردند؛ چنان كه به اهل بيت عليهم السلام آن همه آزار رساندند و مردم چيزي نگفتند. وانگهي خليفه ي اول و دوم، كه صدها روايت از پيامبر صلي الله عليه و آله را جمع آوري كرده، همه را سوزاندند، بعيد نبود كه براي مطامع دنيايي خود، بسياري از آيات قرآن را نيز بسوزانند؛ ولي همان گونه كه مي دانيد، بسيار فرق است ميان زمين زدن و كنار گذاشتن حديث پيامبر، با آيه ي قرآن. [13] .

ثالثا، يكي از دليل هاي نيامدن نام امامان عليهم السلام در قرآن، اين است كه قرآن تنها كليات مسائل را بيان كرده، تبيين جزئيات آن، به پيامبر صلي الله عليه و آله واگذار شده است. ابوبصير مي گويد:

از امام صادق عليه السلام پرسيدم: مردم مي گويند: چرا از حضرت علي عليه السلام و اهل بيت او نامي در قرآن كريم نيامده است؟ امام عليه السلام فرمود: به كساني كه چنين اعتراضي مي كنند، بگوييد: همان گونه كه از نماز در قرآن ياد شده، ولي سه يا چهار[ركعت ]بودن آن مشخص نشده است و پيامبر صلي الله عليه و آله آن را براي مردم تفسير كرد و نيز از زكات[در قرآن ]ياد شده، ولي مقدار آن مشخص نشده است و رسول خدا صلي الله عليه و آله آن را براي مردم تفسير كرد...،

همين طور در قرآن آمده است: «أطيعوا الله و أطيعوا الرسول و أولي الأمر منكم» [14] (از خدا و رسولش و اولي الامر اطاعت كنيد). اين آيه نيز درباره ي علي، حسن و حسين عليه السلام نازل شده و پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: هر كه من مولاي اويم، پس علي مولاي او است[ يعني همان گونه كه تفسير جزئيات نماز، زكات و حج به پيامبر صلي الله عليه و آله واگذار شده است كه دستورهاي الهي را به مردم ابلاغ كند، معرفي اولي الأمر نيز به ايشان واگذار شده است و پيامبر صلي الله عليه و آله نيز آنها را به مردم معرفي كرد ]. سپس امام صادق عليه السلام آيات و روايات ديگري را، كه در اين باره آمده است، نقل فرمود. [15] .

پرسش: الف) در كدام آيه از قرآن مجيد، امام حسين عليه السلام فرزند پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله معرفي شده است؟

ب) آيا به فرزند دختر نيز پسر گفته مي شود؟

پاسخ: الف) در آيه ي 61 سوره ي آل عمران، كه به آيه ي «مباهله» مشهور است، به اين مطلب اشاره شده است: «فمن حاجك فيه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع أبناءنا و أبناءكم و نساءنا و نساءكم و أنفسنا و أنفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علي الكاذبين».

هر گاه بعد از دانشي كه[ درباره ي مسيح ]به تو رسيده است[ باز ]كساني با تو به ستيز برخيزند، به آنان بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت مي كنيم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خويش را دعوت مي كنيم، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت مي كنيم، شما هم از نفوس خود را، آن گاه مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغ گويان قرار دهيم.

مفسران و محدثان شيعه تصريح كرده اند كه اين آيه، مزبور در حق اهل بيت عليهم السلام نازل شده است و منظور از «أبناءنا» منحصرا امام حسن و امام حسين عليه السلام است. [16] .

ب) بيش تر اقوام و ملل گذشته و به ويژه عرب ها در دوران جاهليت، براي زن، هيچ گونه اهميتي قائل نبودند. آنان انتساب را تنها از سوي پدر مي دانستند و مي گفتند:



بنونا أبنائنا و بناتنا

بنوهن أبناء الرجال الاباعد



يعني فرزندان ما تنها پسر زاده هاي ما هستند؛ اما دختر زاده هاي ما فرزندان مردم بيگانه محسوب مي شوند، نه فرزندان ما.

اسلام بر اين فكر جاهلي، قلم بطلان كشيده، احكام فرزند را بر فرزندان پسر و دختر، يك سان جاري ساخته است. به همين دليل، امامان عليهم السلام كه همه از سوي دختر، به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي رسند، فرزندان حقيقي آن بزرگوار خوانده مي شوند. نكته ي ياد شده، از چند راه اثبات مي شود.

1. در سوره ي انعام، آيه هاي 84 و 85 آمده است:

«... و من ذريته داود و سليمان و أيوب و يوسف و موسي و هرون و كذلك نجزي المحسنين - و زكريا و يحيي و عيسي و الياس كل من الصالحين».

و از نسل او داود و سليمان و ايوب و يوسف و موسي و هارون را[ هدايت كرديم ]و اين گونه، نيكوكاران را پاداش مي دهيم و زكريا و يحيي و عيسي و الياس را، كه همه از شايستگان بودند.

در اين آيه، حضرت عيسي عليه السلام از فرزندان حضرت ابراهيم عليه السلام شمرده شده است، با اين كه مي دانيم نسبت حضرت عيسي تنها از سوي مادر به ايشان مي رسد. اين دليل، بر آن است كه سلسله ي نسب، از سوي پدر و مادر، يكسان پيش مي رود و نوه هاي هر دو، فرزندان انسانند.

با توجه به اين آيه، فخر رازي در ذيل آيه ي مباهله مي گويد:

اين آيه، دلالت دارد بر اين كه امام حسن و امام حسين عليه السلام از ذريه ي پيامبرند؛ زيرا خداوند، عيسي را از ذريه ي ابراهيم شمرده است، با اين كه تنها از مادر به او مربوط مي شود. [17] .

2. در آيات مربوط به زناني كه ازدواج با آنان حرام است، مي خوانيم:

«و حلائل أبنائكم الذين من أصلابكم». [18] .

و زنان پسرانتان كه از پشت خودتانند.

در ميان فقهاي اسلام، اين مطلب مسلم است كه همسران پسرها و نوه ها، چه دختري و چه پسري، بر شخص حرامند و مشمول آيه ي ياد شده مي شوند.

3. در رواياتي كه از شيعه و سني درباره ي امام حسن و امام حسين عليه السلام رسيده است، اطلاق كلمه ي «ابن رسول الله» بسيار، ديده مي شود. [19] .

پرسش: آيا «اولي الأمر» در آيه ي شريفه ي 59 سوره ي نساء، شامل امام حسين عليه السلام مي شود؟

پاسخ: مقصود از «اولي الأمر» در اين آيه ي شريفه، امامان معصوم عليهم السلام هستند كه رهبري

مادي و معنوي جامعه ي اسلامي، در تمام شؤون زندگي، از سوي خداي سبحان و پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به آنان سپرده شده است؛ زيرا اولا، نام «اولي الأمر» در كنار نام خدا و رسول آمده است و آيه ي شريفه، اطاعت از «أولي الأمر»را مانند اطاعت از خدا و رسول، بدون قيد و شرط، لازم و واجب شمرده است. بنابراين، «اولي الأمر» (همانند پيامبر) بايد افرادي معصوم و مصون از خطا و گناه باشند؛ زيرا اگر معصوم نباشند، اطاعت بي قيد و شرط از آنان موجب گمراهي خواهد شد.

ثانيا، روايات متعددي در منابع شيعه و برخي منابع اهل سنت نقل شده است كه همگي گواهي مي دهند كه منظور از «اولي الأمر»، امامان معصومند و حتي در برخي از آنان نام امامان، يك به يك به صراحت ذكر شده است؛ چنان كه در حديثي از جابر بن عبدالله انصاري چنين نقل شده است:

وقتي خداي - عزوجل - آيه ي شريفه ي «يا ايها الذين آمنوا أطيعوا الله و أطيعوا الرسول و أولي الأمر منكم...» [20] را بر پيامبر گرامي اش، محمد صلي الله عليه و آله نازل كرد، به آن حضرت گفتم: يا رسول الله! خدا و رسولش را شناختيم؛ اولي الأمر كه خداوند اطاعت آنان را در ادامه ي اطاعت تو قرار داده است، كيست؟ فرمود: اي جابر! آنان جانشينان و امامان مسلمانان پس از منند كه اولشان علي بن ابي طالب و پس از او حسن و آن گاه حسين و بعد از او علي بن الحسين و سپس محمد بن علي است، كه در تورات معروف به باقر است و تو به زودي او را درك خواهي كرد. چون او را ديدار كردي، از سوي من به او سلام برسان. سپس صادق، جعفر بن محمد و بعد از او موسي بن جعفر و آن گاه علي بن موسي و پس از وي محمد بن علي و سپس علي بن محمد و آن گاه حسن بن علي و آخرين امام، هم نام من است، كه هم نامش نام من (محمد) و هم كنيه اش كنيه ي من (ابوالقاسم) است. او حجت خدا است بر روي زمين و بقية الله و يادگار الهي است در ميان بندگان خدا. او پسر حسن بن علي است. او است آن كسي كه خداي متعال نام خودش را به دست او در سراسر جهان، يعني همه ي بلاد مشرق و مغربش مي گستراند... [21] .