آنچه به تحقيق پيوسته، از اولاد حضرت مجتبي (ع) سه نفر در كربلا شهيد شدند: اول، ابوبكر بن حسن كه نام او عمر بوده، و بعد از او قاسم و بعد از او عبدالله.

و اين سه از يك بطن بوده اند.و وفات حضرت حسن (ع) در سنه ي چهل و نه هجري بوده و اولاد او در واقعه ي كربلا لا محاله [1] از يازده سال كمتر نداشته اند، زيرا كه واقعه، در اول سنه ي [2] شصت و يك بوده. و از كتب معتبره نمايد كه عبدالله و قاسم هيچ يك به سن بلوغ نرسيده بودند و اجازه ي جهاد به آنها از باب حفظ نفس مقدس امام و دفاع بوده.

و اما حسن بن حسن كه مشهور به حسن مثني است، در كربلا مجروح شد و شهيد نشد، و او شوهر فاطمه بنت الحسين بوده [3] .

و حكايت تزويج فاطمه به قاسم در كربلا از حكايات مجعوله و مخترعه [4] است كه فاضل كاشفي در «روضه الشهداء» نقل كرده و شيخ طريحي از باب سهل انگاري در «منتخب» و سيد محدث بحراني در «مدينة المعجزات» از متنخب، و موجب سرايت شبهه و اشتهار در السنه و افواه [5] شده، و كسي از علماي نسب و تاريخ اين احتمال را نگفته، زيرا كه علماي نسب را شبهه نيست كه از براي حضرت حسين (ع) دو دختر بيشتر نبوده، يكي فاطمه كه خود حضرت او را تزويج نمود براي حسن بن حسن، و ديگري


سكينه كه «امينه» نام داشت. بس هويداست كه داستان عروسي و نكاح قاسم از امور واهيه ي مكذوبه [6] است و احتمال صحت ندارد. و شرح عبدالله شيرخوار در خبر تالي [7] خواهد آمد.

و آنچه در اين خبر اشاره شده از افروختن آتش در خندق، مطابق است با نقل ارباب مقاتل و مغازي. و علو همت و تعبيه ي جنگ از حفر خندق آشكار شود كه در يك شب، جماعت معدوده، خندق طولاني در اطراف خيام حفر كردند به حدي كه مانع از عبور بود، با آن كه همه تشنه بودند و اكثر شب را بيدار بودند و مشغول فراهم آوردن هيزم و ني براي آتش خندق، به اندازه اي كه آتش تا نزديك ظهر عاشورا افروخته بود.