شهادت براي ياران حسين عليه السلام مفهوم ويژه اي داشت. انگيزه آنان رسيدن به آزادي و كمال و حفظ ارزشها و باورها و نفي زندگي ذلت بار بود لذا آن را بدون چشمداشتي از سر اخلاص و اعتقاد و رغبت برگزيدند و از فرط اشتياق «خودشان را قبل از حضرت و بني هاشم به شهادت رساندند... آنان در هيچ جا در مقام عذر و توجيه برنيامدند.» [1] و با بصيرت كامل به حكم وظيفه در تعظيم حق از خود گذشتند و درس فداكاري و ظلم ستيزي به بشر آموختند، اين ارزشهاي انساني از جمله منشهايي است كه در كربلا به نمايش گذاشته شد. اصحاب حسين در گيرودار نبرد روحيه اي بسيار قوي داشتند. «آنان با اين كه مي توانستند با برداشتن يك قدم يا نگفتن يك سخن برهند؛ اما مرگ را ترجيح دادند. براي سنجش اخلاق قائد آنان همين بس كه امام را در ميان خود نگريستند و او را آماده دريافت شهادت در راه خدا و براي دعوت يافتند.» [2] .

از جمله اين ياران «عابس بن ابي شبيب شاكري و ابوثمامه صيداوي... و جابر بن عروه غفاري بودند. ابو ثمامه شيرمردي است كه دخول وقت نماز ظهر را به امام يادآور شد و دعاي خير حضرت: «خدا تو را از نمازگزاران قرار دهد» بدرقه راهش شد آنان در بحبوحه جنگ نيز به برگزاري نماز اول وقت مقيد بودند و جابر بن عروه غفاري پيرمرد سالخورده اي است كه در جنگ «بدر» و «صفين » شركت داشت. محضر مبارك پيغمبر صلي الله عليه وآله را درك كرده بود. كمر را با عمامه و ابروهاي آويخته خود را با دستمالي بست و به دشمن حمله ور شد و شربت گواراي شهادت نوشيد و به نگاه و كلام محبت آميز «شكر الله سعيك يا شيخ » امام خود سرافراز گرديد. دگر عمرو بن جناده انصاري فرزند شهيد جنادة بن كعب انصاري بود كه مادر، وي را با سخنان «پسرم از كنار مادر برخيز به ميدان برو و در برابر چشمان پسر پيغمبر بجنگ » به جنگ با كفار تشويق كرد. جوان در حالي كه دهانش به عبارت: «پيشواي من حسين عليه السلام است. اين بهترين پيشواست... معطر شده بود جنگيد تا به درجه رفيع شهادت رسيد. رشادتهاي ديگر ياران امام و بني هاشم فرزندان علي و عقيل و امام حسن و امام حسين و مسلم و عبدالله جعفر... و دلاوريهاي عباس بن علي عليه السلام نيز همين گونه بود.» [3] اين شيرمردان با بصيرت و اطمينان كامل قدم به صحنه نبرد گذاشتند و چنان شجاعانه جنگيدند و جان خود را در راه حق نثار كردند «كه ايمان به آنان آفرين گفت.» [4] در آن روز خونين از سپاه امام بجز حضرت سجاد عليه السلام و طفل شيرخوارش كسي زنده نماند. امام علي اصغرعليه السلام را با خود به صحنه نبرد برد و او را نيز فدا كرد. و «بدين طريق عواطف جهانيان را بيداري بخشيد و فهماند كه در اين قوم نه تنها ديانت نيست از انسانيت هم بويي نبرده اند.» [5] .