از مهمترين وظائف امام، آنست كه براي ياري امت اسلامي و حفظ جامعه از فروپاشي يا دودستگي، جامعه ي اسلامي را بدقت زير نظر بگيرد، هر خرد و كلان را در حيات اجتماعي مسلمانان بررسد و ببيند، و با روشهاي مناسب و از طريق امكانات موجود در اصلاح و ارشاد آن و دفع مفاسد و زيانها بكوشد.

حديث مهمي از امام حسين - عليه السلام - رسيده است كه ژرفاي اهتمام امام را بدين مهم نشان مي دهد:

جعيد همداني گفته است:

به نزد حسين بن علي آمدم. دخترش، سكينه، بر سينه ي او بود. صدا زد: اي بانوي كلبي! [1] بيا دخترت را از من بگير.

آنگاه از من پرسيد و گفت: مرا از جوانان عرب خبر ده!

گفتم: مشغول بازي و محفل نشيني اند! [2] .


آن حضرت - عليه السلام - گفت: از موالي [3] مرا خبر ده!

گفتم: يا ربا خوارند، يا آزمند به دنيا!

آن حضرت - عليه السلام - گفت: «انا لله و انا اليه راجعون» [4] ، به خدا سوگند اينان همان دو گروه اند كه مي گفتيم خداوند - تبارك و تعالي - با ايشان دينش را ياري مي كند.

اي جعيد همدان! مردمان چهار دسته اند:

گروهي از ايشان بهره ي نيكو دارند و خوي نيكو ندارند.

گروهي از ايشان خوي نيكو دارند و بهره ي نيكو ندارند.

گروهي از ايشان نه خوي نيكو و نه بهره ي نيكو كه اينان بدترين مردمان اند.

و گروهي از ايشان هم خوي نيكو و هم بهره ي نيكو دارند كه اينان برترين مردمان اند. [5] .

اين حديث، مراقبت دقيق امام حسين - عليه السلام - را نسبت به جامعه ي روزگار خويش نشان مي دهد.

آنجا كه مي فرمايد: «... مي گفتيم...»، آشكارا نشان مي دهد، امام و همراهان ايشان همواره بدين امر توجه داشته، و به برنامه ريزي حكيمانه و رايزني مستمر،


درباره ي راههاي تضمين كننده ي نصرت و اعزاز و تقويت دين، و نيز ساماندهي نيروهاي كارآمد براي برآوردن اين اهداف، مي پرداخته اند.

تاكيد بر «جوانان عرب» به طور خاص، نشان دهنده ي تكيه بر جنبه ي كيفي در نيروهاي اجرائي است؛ چون تحرك سريع و دليرانه با جوانان متحقق مي شود. جوانان عصب فعال حيات اند؛ اميدها متوجه ايشان است؛ و ايشان به منزله ي قواي ضربت اند.

«موالي» هم شالوده و بنياد پهناور امت اند كه در بيشترينه ي روياروئيها و جنبشها شمارشان افزايش مي يابد و حضورشان چشمگيرتر مي گردد. اينان كنشگراند و ثروتمند. كساني اند كه از سر حق پذيري و دادجوئي به اين دين درآمده اند.

اما سياست اموي كه مبتني بر سركوب و ابتذال گستري بود، جوانان عرب را به لهو و لعب كشانيد و موالي را به مال دوستي و انباشت ثروت سوق داد.

اينجاست كه عبارت «انا لله و انا اليه راجعون» در جايگاه مناسب خود به كار مي رود. چرا كه اين عبارت را هنگام مصيبت بر زبان مي رانند و مصيبت راستين آنست كه روح توانمندي و جانفشاني و پيكار در اين دو پاره ي مهم امت فروبميرد.

امام حسين - عليه السلام - مردم جامعه را به اين چهار دسته تقسيم مي كند:

كسي كه «خوي نيكو» و كرامت و شرف دارد، روشهاي نيكو پيشه مي كند، و جوانمردي او را به سوي پايبندي به عدل و انصاف و مخالفت با جور و فساد و ابتذال مي راند و به زندگاني آزادمنشانه و بزرگوارانه در اين جهان ترغيب مي نمايد.

كسي كه «بهره ي صالح» و دين و كردار نيك و شناخت و دريافت و باور و اميد پاداش دارد، و همه ي اينها، او را به ستيز با باطل و سختكوشي در راه احقاق حق وامي دارد.

كسي كه جامع اين هر دو امتياز باشد، از همه ي مردمان برترست و از كساني است كه صاحب حميت اند و مي كوشند در شمار آنان درآيند كه خداوند دينش را با ايشان ياري مي فرمايد.


كسي هم كه از هر دو امتياز بركنار باشد، از خوارترين و ذليل ترين مردمان است، و آيا هيچ بدي بدتر از «ذلت» هست؟!

كسي كه منحصرا يكي از اين دو امتياز را داشته باشد، در راه شناخت عمل صالح به خطا رفته و مذلت بركناري از امتياز ديگر را در گردن دارد. حال، آيا از ذليل - هرچند كه نكوكار يا شايسته باشد - اميد خير مي رود؟!

برخورد ديگر:

بشر بن غالب اسدي گفته است: گروهي از اهل انطاكيه بر حسين بن علي وارد شدند. از آنان از چگونگي سرزمينشان و سيره ي اميرشان با ايشان پرسش كرد. به نيكي ياد كردند و تنها از سرما شكايت نمودند. [6] .

بدين ترتيب امام - عليه السلام - از اوضاع حكمفرما بر بلاد مسلمانان، حتي در دورترين نقطه ي شمالي كه انطاكيه باشد، كسب خبر مي كند. اين نظارت و مراقبتي است كه از رهبري امام نسبت ب امت سرچشمه مي گيرد؛ هرچند امام در نظام حاكم دستي نداشته باشد، از پايگاه امامتش كناره نمي جويد و براي آن برنامه ريزي مي كند.