فرآيند انساني در اين نوع مديريت كه در تمام مراحل آن وجود دارد، درك و تعهد را افزايش مي دهد و همين افزايش تعهد است كه اثر بخشي بيشتري حاصل مي شود. در نظر گرفتن بعد انساني در تمام مراحل ، باعث مي گردد كه انجام امور، توأم با آگاهي افراد باشد و ديگر اطاعت كوركورانه نخواهد بود. در اين قسمت ، مراحل مديريت بر مبناي هدف و نتيجه را با توجه به قيام عاشورا مورد بررسي قرار مي دهيم :

الف ) تعيين نقش ها و مأموريت ها: نقش رهبري امام حسين (ع) در نهضت عاشورا را مي توان بصورت يك الگوي رفتاري و هدايت افراد در جهت رسيدن به هدفهاي نهايي در نظر گرفت . شروع مبارزه امام (ع) قبل از مرگ معاويه بود و بعد از مرگ معاويه ، مبارزه امام حسين (ع) شكل بارزتري به خود مي گيرد در اينجا چند نمونه از نقش ها و مأموريتهايي كه امام (ع) به افراد داده است را مي آوريم :

1- مسلم بن عقيل ، وقتي مبارزه علني امام (ع) شروع مي شود، قبل از حركت امام از مكه با توجه به نامه هاي مردم كوفه ، مسلم بن عقيل را مأمور مي كند تا به همراه قيس بن مسهر صيداوي (يكي از آورندگان نامه مردم كوفه خدمت اباعبدالله (ع)) جهت اطلاع از افكار و اوضاع كوفه به عنوان نماينده امام ، به كوفه بروند.

2- قيس بن مسهر صيداوي ، ابتدا همراه مسلم بن عقيل به كوفه مي آيد، سپس خبر بيعت مردم كوفه را از طرف مسلم بن عقيل براي امام (ع) مي برد و امام قيس را به عنوان سفير با نامه اي به سوي كوفه روانه مي كند تا خبر حركت امام (ع) را از مكه به اطلاع مردم و سران كوفه برساند.

3- هاني بن هاني سبعي .

4- سعيد بن عبدالله حنفي ، سفيران ديگر امام بودند تا نامه امام را به كوفه برسانند.

5- محمد حنفيه ، در مدينه ماند تا خبر و اطلاعات لازم و عكس العمل هاي دستگاه بني اميه را به اطلاع امام برساند.

6- عبدالله بن عباس ، زماني كه مي خواهد از مكه به مدينه برود، مأمور رساندن خبر از طرف امام مي شود.

7- ابوالفضل العباس (ع)، به عنوان پرچمدار لشكر و فرمانده قلب سپاه امام (ع) منصوب مي گردد.

8- حبيب بن مظاهر، فرمانده سمت چپ لشكر امام .

9- زهير بن قيس ، فرمانده سمت راست لشكر امام .

10- مهمترين مأموريتي كه امام ، در رابطه با بعد از شهادت خويش ابراز داشت ،مأموريتي بود به حضرت زينب (س) مرحمت نمود و آن اين بود كه وي مرجع تصميم گيري و سرپرست اسرا و هدايت كننده پيام قيام امام حسين (ع) باشد.

زينب (س) از جانب امام حسين (ع) نيابت خاصي داشت و مردم در احكام حلال و حرام به او مراجعه مي كردند، تا اينكه امام زين العابدين (ع) از بيماري خود شفا يافت .

ب ) اقدامات و نتايج مورد انتظار: در اقدامات و نتايج مورد انتظار، اولويت ها مشخص مي شود كه بر اساس آنها چه اقداماتي با نوآوري و آينده نگري بايد انجام پذيرد.

در نهضت عاشورا امام حسين (ع) اقداماتي را به موقع انجام مي دهد كه حاكي از آينده نگري امام مي باشد و در ان موارد، ما ضمن بررسي متوجه مي شويم كه واقعاً در آن شرايط ، بهترين تدبير و عملكرد را امام داشته تا به نتايج مورد انتظار دسترسي يابد، براي نمونه به مواردي اشاره مي كنيم :

1- وقتي وليد والي مدينه بعد از مرگ معاويه براي امام پيغام مي فرستد، امام به سي تن از ياران و نزديكان خويش مي فرمايد تا خود را مسلح كرده و در بيرون مجلس آماده باشند تا در صورت لزوم از آن حضرت دفاع كنند.(و اگر لازم شد، و داخل شوند).

2- امام (ع) در مكه پي مي برد كه عمروبن سعيد بن عاص از طرف يزيد مأمور قتل وي شده است ، لذا از احرام حج به عمره عدول نموده و طواف خانه و سعي ما بين صفا و مرو را بجا آورده و محل شد و در همان روز متوجه عراق مي گرديد.

3- در منزل زباله امام فرمود تا آب بردارند و به سوي كوفه حركت كنند در منزل قصر بني مقاتل يا شراف با سپاه حر روبه رو شد و جهت ايجاد رابطه انساني ، دستور سيراب كردن آنها را داد.

4- وجود زن و فرزندان امام در كاروان كه اگر در مكه يا مدينه مي ماندند، همان خطري كه آنها را در رفتن به عراق تهديد مي كرد، آن جا هم وجود داشت ، با اين تفاوت كه هيچ عكس العملي نداشت ، ولي وجود آنها در كاروان بعد از شهادت امام (ع)، پيامبران نهضت بودند.

ج ) تعيين شاخص ها: با كمك شاخص ها مي توانيم از منابع در دسترس ؛ بهترين نتيجه را به دست آوريم . و بسياري از شاخص ها مي توانند استانداردي براي كنترل نيز به كار روند.

چون هدفها بر اساس شاخص ها تعيين مي گردند در نتيجه اگر احياناً در طول مديريت و رهبري ، با يك مشكل در جهت رسيدن به هدف روبه رو شوند با انطباق شاخص ها مي توان آن را بر طرف كرد بدون آنكه از هدف نهايي دور شويم .

در نهضت امام حسين (ع) شاخص ها همان چيزهايي است كه پيامبر اكرم (ص) فرمودند:

«من دو چيز گران بها در ميان شما مي گذارم و مادام كه به آن دو چنگ زنيد، هرگز گمراه نمي شويد و آن دو كتاب خدا و عترت من است ».

«اني تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتي ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا ابداً»

بنابراين ، شخص امام ، خود يكي از شاخص ها مي باشد.

د) تعيين هدفها: هدف از نهضت امام حسين (ع).

همانطور كه قبلاًدر رابطه با بررسي نتايج آمد ـ اصلاح امت محمد (ص) و برقراري قانون اسلام واقعي و امر به معروف و نهي از منكر، يعني در حقيقت زنده كردن سنت و قانون رسول خدا (ص) و راه و رسم علي بن ابيطالب (ع) بود، با توجه به اين اهداف ، اگر مسأله بيعت خواستن با يزيد هم نبود، امام به تكليف عمل نموده و قيام كرده است .

هـ) طرح هاي عملياتي : يك سلسله مراحل عملياتي كه بايد به منظور نيل به هدف ها انجام گيرد، در واقع براي اجراي طرح هاي عملياتي بايد يك برنامه ريزي دقيق سياسي ، تبليغاتي ، فرهنگي و تربيتي همراه با انتخاب بهترين و مطلوب ترين راه براي رسيدن به هدف ها انجام گيرد.

بهترين راهي كه امام انتخاب نمودند، اول ، نوع مبارزه ـ برنامه ريزي سياسي ،تبليغاتي ـ مبارزه بدون سلاح و مبارزه علني و سپس مسلحانه مي باشد و دوّم ، برنامه هايي كه امام در قيام علني و مسلحانه طرح ريزي نموده بودند، يك برنامه كوتاه مدت در برخورد با حوادث احتمالي و اعلام اهداف قيام وحركت امام بود، دوم برنامه بلند مدت درجهت تدوم انقلاب مي باشد.

برنامه بلند مدت ، در حقيقت همان برنامه ريزي فرهنگي وتربيتي است كه هدايت آن ـ بعد از آنكه انقلاب با يك بحران بزرگ روبه رو شد و آن تبليغات وسيع عليه امام ، شهادت امام و ياران وي واسارت خاندان امام بود ـ با رهبري حضرت زينب (س) رهبر اين بحران ، به پيروزي مي رسد.

اما برنامه كوتاه مدت مبارزه ؛ مبارزه بدون سلاح بود. اين نوع مبارزه كه امام بعد ازشهادت برادر بزرگوارشان امام حسن (ع) با توجه به شرايط و اوضاع آن زمان شروع كرد و تا هلاكت معاوية بن ابوسفيان ـ سال پنجاه تا شصت هجري ـ ادامه دادند، بيشتر با برنامه ها و خطابه ها و يا سيره آن حضرت جهت آگاه نمودن مردم نسبت به وضعيت اسفبار اسلام ، بي عدالتي ها، ظلم ها و تحريف اصول اسلام كه با جعل احاديث توسط حكومت معاويه بود، مي باشد، به همين دليل است كه از نظر امام ، فرمانروايي معاويه ،بزرگترين فتنه براي جامعه اسلامي بوده است .

در سالهاي آخر عمر معاويه ، امام (ع) حدود هزار نفر از صحابه و تابعين را جمع و شروع كرد مناقب و فضايل اميرالمؤمنين (ع) را يكي يكي به آنان گوشزد نمودن و آنان در امر به معروف و نهي از منكر، ترغيب و تحريص كرد، اين خطبه در «تحف العقول » آمده است . آن طور كه از فقرات و خطابات آن پيداست ، در مجمع صما به و تابعين خوانده شده وزمينه انقلاب امام در همان جا پي ريزي شده است .

مبارزه و قيام علني امام (ع) با حركت امام از مدينه شروع مي شود؛ يعني زماني كه امام براي وداع به زيارت رسول خدا (ص) آمد آمادگي خويش را براي شهادت اعلام كرد و فرمود: «اين شكايت ـ من است به پيشگاه تو تابه حضورت بشتابم ، سپس برنامه حركت امام از مدينه به مكه با توجه به پيشنهادي كه به امام شده بود تا از بيراهه به مكه برود، اما امام راه اصلي را انتخاب كردند تا خبر حركت امام منتشر شود و حركت ناگهاني و نابهنگام امام در ايام حج از مكه به طرف عراق نيز باعث شگفتي و سؤال برانگيز شده بود، حتي برادر عمربن سعيد بن عاص ، جهت دستگيري امام مي آيد ولي امام با او به مقاله برمي خيزد.

امام در طول حركت خويش ، روش هاي متفاوتي را با بصيرت اتخاذ فرمودند، تا اثرات منفي تبليغات بني اميه را از بين ببرد و خبر قيام در سر تا سر جامعه اسلامي منتشر شود و هيچگونه تحريفي هم در رابطه با قيام امام صورت نگيرد، در نتيجه راهي براي آينده و پشتوانه اي قوي براي مكتب باشد. در رابطه با برنامه بلند مدت كه تداوم قيام امام است ، در بخش دوم مورد بررسي قرار مي دهيم .

ي ) كنترل : كنترل در حقيقت ارتباط بين تمام مراحل است تا افراد احساس تعهد جدي تري بنمايند و شاخص ها كنترل كننده اي براي كنترل هستند.

كنترل ، به منظور آگاهي از انحراف احتمالي مي باشد و همين اطمينان از اينكه تلاش ها در جهت رسيدن به هدف ها به كار گرفته شده است .

امام دائماًافرادي را كه همراه كاروان بودند، آزمايش مي نمودند، تا افرادي باقي بمانند كه نسبت به اهداف قيام ونتيجه آن آگاه بوده و ايمان كامل دارند و براي نمونه ، در منزل زباله ، امام اوضاع كوفه ، بي وفايي كوفيان را براي همراهان خود تشريح نموده و فرمود: «شيعيان ما در كوفه دست از ياري ما برداشته اند، اكنون هر كس كه مي خواهد، بازگردد و...» كه عده اي از اطراف امام پراكنده شدند، در شب عاشورا وقتي با صراحت فرمودند: «وقت شهادت است و با استفاده از تاريكي شب به سوي شهر خويش حركت كنيد»، نتيجه آن اظهار وفاداري ياران امام شد كه وقتي زينب (س) از امام پرسيد: «آيا ياران خود را آزموده اي ؟» امام فرمود: «به خدا سوگند آنها را آزموده ام و محكم و دلاور و غرنده ديدم و با صلابت و استوار، به كشته شدن در ركاب من چنان مشتاقند كه مانند اشتياق طفل شيرخوار به پستان مادرش ».