به نظر مي رسد انگيزه امام از اتخاذ اين موضع، آزمودن ياران و استقرار آزادي اجتماعي در رفتار آنان است. امام نمي خواهد ياران نزديكش اطراف وي را خالي كنند و نمي خواهد از پيمان و ميثاق با رهبري چشم بپوشند كه در آن شرايط سخت بحراني، چگونه اين تصميم ها ممكن خواهد بود؟ امام مي خواهد به ياران و همه پيروانش و به آيندگان، اين نكته را بياموزد كه شهادت امري تحميلي نيست، بلكه انتخابي است و ايثار و شهادت بايد با انديشه آزاد انتخاب شود. امام مي خواهد به همگان بياموزد كه كساني نپندارند كه اكنون كه فرزند فاطمه (س) با عده اي از همراهان آسيب پذير خود، مانند زنان و كودكان، در بيابان گرفتار هزاران درنده شده اند و همه فرصت ها را از آنان گرفته و راه ها را مسدود ساخته اند، حضرت ياران خويش را مجبور خواهد ساخت كه بمانند و از وي و دودمانش دفاع كنند. امام به آنان مي آموزد كه شرايط سختي كه بر من و همرهانم تحميل شده و پيماني كه با من بسته ايد، باعث ماندن شما نشود، بلكه در رفتن يا ماندن آزاد هستيد، خود بينديشيد و خود برگزينيد. اگر راه ايثار و شهادت را مي پسنديد، با انديشه و با چشماني باز آن را برگزينيد. من اين راه را بر كسي تحميل نمي كنم، كه راه ايثار و شهادت، تحميل بردار نيست. اين انديشه يعني استقرار آزادي اجتماعي، به بهترين شيوه آن. اين انديشه يعني بارور ساختن انديشه هاي جامعه و بالندگي آن، يعني آموختن درسي كه تا ابد زندگي انسان، پايدار خواهد بود. عاشوراي حسيني اين گونه درسي ماندگار به ما مي آموزد. به همين علت، بعد از آزمودن ياران و پس از اين كه خالصان از ناخالص ها جدا شدند و آنان كه به هواهاي ديگري همراه امام (ع) آمده بودند، رفتند و دور ريخته شدند، آنان كه با انديشه زلال خويش راه حسين را برگزيده بودند، ماندند و از امام خود حمايت كردند و گفتند: يك جان كه سهل است، اي كاش هزار جان مي داشتيم تا در راه آرمان تو فدا كنيم. [1] .

امام نيز بهترين ستايش را از آنان كرد و فرمود: «من ياراني بهتر و وفادارتر از ياران خود نيافتم». [2] .

اين انديشه شفاف امام حسين (ع) و يارانش در برابر پندارهاي سپاه عنود و خشن حزب عثمانيه است كه كور و كر، به علت ترس از جان و يا به هواي سيم و زر و يا دشمني و كينه با صاحبان فضيلت و نور، به ميدان آمده بودند و از آرمان هاي حزب حاكم حمايت مي كردند. اين انديشه تابناك در برابر آن پندارهاي سياه قرار گرفته است. عاشورا صحنه آزمون و آشكار شدن انديشه ها است و اين درسي ماندگار را براي هميشه از خود به يادگار نهاد كه هم كسي نمي تواند يار اهل بيت باشد، بلكه بايد در انديشه، همانند اهل بيت، زلال و در رفتار، مقاوم باشد كه امام علي (ع) در ستايش ياران اهل بيت مي فرمايد: «لسنا نرعد حتي نوقع و لا نسيل حتي نمطر؛ [3] .

ما همانند ابرهاي بي باران پر سر و صدا (طبل توخالي) نيستيم، بلكه سيل آسا مي خروشيم و حريفان را از ريشه بر مي افكنيم».