مشروح ماجرا به اين صورت است كه اميني، نخست وزير وقت در سيزدهم ماه رجب 1381 ه.ق مطابق با ديماه 1340 ش مصادف با ولادت باسعادت مولاي متقيان حضرت علي (ع) به ملاقات علماي عظام و مراجع عاليقدر تقليد به قم آمد و با يك يك آقايان ملاقات نيم ساعته داشت و مقطع زماني اين ملاقاتها، چند ماه پس از رحلت آية الله العظمي بروجردي مرجع عاليقدر بود. حكومت وقت تلاش داشت با جلب عواطف و علايق روحانيت، دست به برخي از اعمال به اصطلاح اصلاحي بزند و تلطيفي از آنان به عمل آورد تا حمايت آنان را جلب نمايد. اميني با ديگر مراجع تقليد عاليقدر ملاقات كرده بود. به هنگام ورود به بيت حضرت امام واقع در باغ قلعه قم، نگارنده نيز حضور داشتم.

قسمتهاي مهمي از سخنان و گفتگوهاي آن جلسه را يادداشت نمودم و پس از تنظيم بدون معطلي در اختيار هفته نامه «نداي حق» كه به سرپرستي و مديريت مرحوم سيد حسن عدناني منتشر مي گرديد قرار دادم. اين هفته نامه مذهبي يكي از دو سه نشريه ديني و مذهبي بود كه در كشور انتشار مي يافت. اين هفته نامه در شماره 596 دي ماه همان سال - شايد يك هفته پس از تاريخ مصاحبه آن را چاپ و منتشر ساخت. اكنون پس از گذشت سي سال از آن تاريخ (با تشكر از فرزند مرحوم كه از كارمندان عاليرتبه بانك ملي است و شماره مزبور را در اختيار قرار دادند.) بار ديگر حاصل آن ديدار و مذاكره را در اختيار علاقه مندان امام امت قرار مي دهم تا معلوم گردد كه حتي در آن روزهاي حاكميت ترور و وحشت و در آن روزگار استبداد و طاغوت، رهبر بزرگوار انقلاب اسلامي ايران چگونه دولتمردان و رجال قدرتمند رژيم را مورد انتقاد و تذكر قرار مي دادند و چگونه از همان وقت انقلاب اسلامي بزرگ در انديشه والاي ايشان زمينه و طرح داشته است. و چه سان مناعت، عزت و بزرگواري روحاني را در مقابل بدخواهان و معاندان حفظ مي نمودند و چون تعبدات مربوط به آن دوران مي باشد محض حفظ اصالت تاريخ با اعتذار از خوانندگان همان سياق اصيل خود را حفظ مي نمايم.

اينك خلاصه اي از متن گفتگو كه در نشريه فوق درج گرديده است:

«براي نگارنده سعادت و توفيق دست داد كه در ملاقات آقاي نخست وزير با حضرت آية الله خميني حضور داشته ضمن يادداشت مذاكرات خلاصه اي از آن را در اختيار خوانندگان عزيز روزنامه «نداي حق» قرار دهد».

«حدود ساعت 12/5 بود كه نخست وزير با جمعي از ياران و معاونين و مسئولين شهر قم وارد منزل آيةالله العظمي واقع در باغ قلعه شدند. پس از تعارفات معمولي و صرف چاي، حضرت آية الله شروع به صحبت نمودند و اينچنين آغاز سخن نمودند:

«خداوند متعال در وجود و جوهره هر فرد از افراد بشر، استعداد خاص و شايستگي ويژه اي به وديعت نهاده است كه اگر با روش صحيح و اسلوب درست مورد استفاده قرار گيرد هميشه قابليت ترقي و پيشرفت را دارد، و هر فرد بشر هر مقدار ترقي و پيشرفت نمايد به همان اندازه تكاليف و مسئوليتهاي او نيز در قبال خداوند و جامعه افزون تر و بيشتر مي گردد. طبيعي است تفاوت تكاليف طبيعي برحسب تفاوت مراتب استعداد و لياقتهاست. هرگز مسئوليت يك فرد عادي با يك فرد عالم و انديشمند مساوي نيست. مثلا جنابعالي كه امروز در رأس حكومت و دولت قرار گرفته ايد مسئوليت شما شبيه و همانند مسئوليت يك فرد عادي نيست و به طور يقين تكاليف و مسئوليتهاي شما خيلي سنگين تر از ديگران است و وظايفي متوجه شخص جنابعالي است كه ديگران فاقد آن هستند. علي (ع) در ضمن يكي از خطبه هاي خود مي فرمايد:

«آگاه باشيد هر كدام از شما به مثابه شبان گوسفندان هستند و مسئوليت شبان، نگهداري از گوسفندان و تحت نظر و اشراف قرار دادن آنها است».

شما كه امروز تصدي امور دولت را داريد، يقينا مسئوليت شما هموزن و همطراز با مسئوليت افراد عادي نيست. شما مسئوليتي چندين برابر افراد عادي را داريد.

اكنون كه شما عهده دار دولت هستيد بايد طوري به نفع مردم و اجتماع گام برداريد و خدمت كنيد كه در پيشگاه خداوند متعال و وجدان خود احساس مسئوليت و تقصير ننماييد. مملكت ايران تاكنون صدراعظم ها و نخست وزيران فراواني به خود ديده است. اميركبيرها، قائم مقام ها و نخست وزيران ديگر. برخي از آنها خاطره اي خوب از خود در تاريخ به جا گذاشته اند و برخي خاطره اي بد، يا به تعبير ديگر برخي مرحوم بوده اند و مورد استرحام مردم و برخي مورد نفرت و لعن بودند و ملعون. آنان كه به اين مملكت و ملت خدمت كرده اند و مسئوليت خود را درست انجام داده اند هرگز از خاطره ها بيرون نمي روند. مثلا مردم ما هميشه از اميركبير ذكر خير دارند و در حق او طلب رحمت و مغفرت مي كنند، ولي نخست وزيراني هم بوده اند كه هميشه مورد لعن و نفرين مردم بوده و هستند. شما سعي كنيد از آن گروه دوم نباشيد. شما با مردم در امور ديانت و مذهب طوري رفتار داشته باشيد تا ذكر خيري و خاطره ي نيكي از شما به يادگار بماند، چون خداوند متعالي مي فرمايد: «و الباقيات الصالحات خير عند ربك وابقي» كارهاي نيك و اعمال خير در پيشگاه الهي ماندگار هستند. بقيه امور موقتي و رفتني هستند. بقاء از آن ذات ربوبي است. شما يقين داشته باشيد هرچه به اين مردم خدمت كرديد همان قدر محبوب و مورد علاقه ي مردم هستيد و در پيشگاه الهي عزيز و محترم خواهيد بود.

سپس حضرت آية الله به نقش حوزه علميه قم اشاره نموده و فرمودند: «در حوزه علميه قم حدود پنج تا شش هزار تن محصل و طلبه وجود دارد كه مشغول تحصيلات علوم ديني هستند. اينان افرادي هستند كه گرمي و سردي دنيا را چشيده و با كمال عشق و علاقه درس مي خوانند. آنان جواني و نشاط زندگي و بهار عمر خود را در راه تحصيل علم صرف مي كنند و با كمترين هزينه زندگي امرار معاش مي نمايند، بي آنكه كوچكترين تحميلي به دولت داشته باشند يا از دولت توقع و انتظار كمك مالي و مادي بنمايند و يا سربار فرهنگ و آموزش شده در بودجه دولت كسر و نقصاني فراهم آورند. اينان افرادي هستند كه نتيجه مطالعات و محصول تحصيلات عاليه خود را رايگان در اختيار ملت قرار مي دهند و مردم را به راه راست و صلاح دعوت مي كنند و پليس معنوي و دروني را در ملت زنده و بيدار نگه مي دارند. آنان با تبليغات و ارشادات درست و صحيح خود مردم را از دزدي و خيانت و تعدي به مال و ناموس ديگران و تقلب و دروغ و فريب برحذر مي دارند. مسلم خدمات ارزشمند آنان خيلي نافع تر از دستگاه عريض و طويل پليس انتظامي كشور است كه بودجه هنگفتي را به خود اختصاص مي دهد تا آن را سرپاي خود نگه دارد. (تصديق نخست وزير و حضار) انتظار از دولت آن است كه در راه تحصيلات و تبليغات اينان، موانعي ايجاد نشود تا آنان به راحتي به گسترش و تبليغ احكام اسلام اشتغال ورزند».

نخست وزير گفت: حضرت آية الله توجه دارند كه امروز، مملكت ما بيش از حد دچار انحطاط اخلاق و ضعف و سقوط مباني ديني شده و دچار مشكلات گوناگون و عجيب اجتماعي است. به حدي كه در هر نقطه از كشور، مردم داراي عقايد و نظريات خاصي شده اند. تنها سد محكم و دژ قابل اطمينان و اميد، همين آقايان روحانيون و اهل علم هستند و انصافا خدمات آنان همانگونه كه اشاره فرموديد نسبت به جامعه و كشور قابل ترديد و انكار نيست؛ ولي با همه اين احوال، دولت و مردم از آقايان روحانيون توقعات و انتظارات بيشتري دارند. آنان بايد با دولت و فرهنگ و آموزش كشور همكاري نزديك تري داشته باشند و عليه تمام مفاسد و آلودگيهايي كه متأسفانه دامنگير اجتماع ما شده است قيام و اقدام نمايند.

حضرت آية الله فرمودند: البته روحانيت هم از دولت خواستها و انتظارات ديني و معنوي دارد كه اگر برآورده شود، صد در صد به نفع خود دولت و جامعه و مردم خواهد بود. من اين درخواستها را در دوران زعامت حضرت آية الله بروجردي رحمة الله عليه به ايشان نوشتم تا با دولت در ميان بگذارند و به مسئولين تذكر دهند. نمي دانم ايشان يا تذكر ندادند، يا گوشزد كردند ولي دولت عمل ننمود. از تقوا و تعهد آية الله بروجردي بعيد مي دانم مسائلي را كه در رابطه با سرنوشت اعتقادي و اسلامي مردم بود به دولت تذكر ندهند. يقينا ايشان تذكر داده اند ولي اين دولت بوده است كه به تذكرات روحانيت توجه نداشته است.

اكنون كه شما در رأس دولت قرار داريد و به حوزه علميه قم آمده ايد حرفهاي ما را بشنويد و آنها را مورد توجه قرار دهيد، اينجانب آن موارد نياز را در اختيار شما قرار مي دهم و انتظار ترتيب اثر دارم و خود پيگير و تعقيب كننده مسائل مي باشم.