علماي اسلامي براي امر به معروف و نهي از منكر مراتب و درجات و همچنين اقسامي قائل شده اند. [در مرحله ي اول گفته اند بايد شخص از منكر] [1] تنفر و انزجار داشته باشد، يعني بايد ريشه اي در روح و قلب و ضميرش داشته باشد. و در مرحله ي بعد گفته اند اولين درجه و مرتبه ي نهي از منكر هجر و اعراض است؛ يعني وقتي شما فرد يا افرادي را مي بينيد كه مرتكب منكراتي مي شوند، مرتكب كارهاي زشتي مي شوند، به عنوان مبارزه با او (نه مبارزه با شخص او بلكه مبارزه با كارا زشت او) و براي اينكه او را از كار زشتش باز داريد، از او اعراض مي كنيد، وي را مورد هجر قرار مي دهيد، يعني با او قطع رابطه مي كنيد. به عنوان مثال، شخصي رفيق و دوست شماست، با يكديگر صميمي و محشور و معاشر هستيد، روابطتان با يكديگر دوستانه است، رفت و آمد داريد، با هم گرم مي گيريد، مسافرت مي رويد، ميانتان هدايايي مبادله مي شود. يك وقت اطلاع پيدا مي كنيد كه همين رفيق و دوست صميمي شما دچار فلان عمل زشت شده است، فلان


كار زشت را مرتكب مي شود، فلان گناه قطعي و مسلم را مرتكب مي شود. يكي از درجات و مراتب امر به معروف و نهي از منكر و در واقع يكي از اقسام تنبيه كه در مواردي بايد اجرا شود اين است كه شما نسبت به او سردي نشان دهيد، بي اعتنايي كنيد و آن صميميتي را كه سابقا به او نشان مي داديد بعد از اين نشان ندهيد. اين خود، نوعي تنبيه است. البته انسان بايد در باب امر به معروف و نهي از منكر منطبق به كار ببرد، عمل او منطبق با منطبق باشد. اين در موردي است كه اگر شما با آن شخصي كه با او صميميت داريد قطع رابطه كنيد و نسبت به او سردي نشان دهيد، اين عمل شما نسبت به او تنبيه باشد و تنبيه تلقي شود؛ يعني تحت يك زجر و شكنجه ي روحي قرار گيرد و اين عمل شما در جلوگيري از كار بد او تأثير داشته باشد، و الا مواردي هم هست كه كسي، فرزند شما، دوست شما، جواني، مبتلا به عادت زشتي شده است و رابطه ي او با شما روي عادتي است كه از گذشته داشته است. چه بسا از اينكه شما با او قطع رابطه كنيد استقبال مي كند تا او هم با شما قطع رابطه كند و آزادتر دنبال منكرات و كارهاي زشت برود. در اينجا قطع رابطه ي شما با او نه تنها اثر تنبيهي ندارد بلكه اثر تشويقي نيز دارد، يعني او را بيشتر در كار خود آزاد مي گذاريد و عملا به آن كار تشويق مي كنيد. در چنين مواردي اين كار درست نيست. پس اينكه علما مي گويند يكي از درجات امر به معروف و نهي از منكر اعراض و هجر است، در موردي است كه كار شما اثر بگذارد و اثر آن هم تنبيه طرف باشد. البته اعراض و هجر ديگري نيز هست كه نهي از منكر نيست و عنوان ديگري دارد: شما با خانواده اي محشور بوده ايد، رابطه ي دوستي و احيانا خويشاوندي داشته ايد، مي بينيد اين خانواده فاسد شده است. به خاطر حفظ خود و خانواده تان (براي اينكه معاشرت با بيمار، بيماري مي آورد: «مي رود از سينه ها در سينه ها / از ره پنهان صلاح و كينه ها» افراد به طور مخفي در يكديگر اثر مي گذارند) و براي اينكه عادت زشت آنها در خانواده ي شما سرايت نكند، با آنها قطع رابطه مي كنيد حساب اين مورد از موارد ديگر جداست.

پس در مواردي كه انسان خود بهتر تشخيص مي دهد، در مواردي كه انسان دچار عادت زشتي شده است كه اگر شما دوستي خود را با او ادامه دهيد به منزله ي تشويق اوست ولي اگر با او قطع رابطه كنيد زجر روحي مي كشد و تنبيه مي شود، قطعا براي شما واجب است كه با اين شخص قطع رابطه كنيد، از او اعراض كنيد. اين يك درجه است.