بعلاوه اين قرآن است كه در موضوع آزادي انسان و مسؤوليت و تعهد شخصي او در برابر خود و تكليفش فرياد مي زند: «انا هديناه السبيل اما شاكرا و اما كفورا» [1] ، «و هديناه النجدين» [2] ، «و من اراد الاخرة و سعي لها سعيها و هو مؤمن فاولئك كان سعيهم مشكورا» [3] آيات زيادي در قرآن است كه در آنها عبارت «بما كسبت ايديكم» [4] آمده است. قرآن منزه بودن خداوند را از اينكه ما شرور و مفاسد را به او نسبت دهيم، مكرر ياد مي كند: «ما ظلمناهم و لكن كانوا انفسهم يظلمون» [5] اگر مردمي بدبخت و بيچاره


شدند، ما به آنها ستم نكرديم، خودشان به خودشان ستم كردند.