در فرهنگ اسلام و قرآن، در زندگي اجتماعي بشر، در مواقع اضطراري و دفاعي، حفظ جان و مال، آبرو و تماميت ارضي يك كشور، جهاد و مبارزه با دشمنان داخلي و خارجي مطرح است و همه انسان ها جهاد و مبارزه را در جايگاه صحيح و عادلانه خود امري مطلوب، بلكه آن را لازم و رزمندگان را مورد تجليل و عظمت قرار مي دهند و آن ها را حماسه آفرينان و تاريخ سازان، الگوهاي شجاعت و ايثار و گذشت مي شمارند، لذا در آيات و روايات چهارده معصوم عليهم السلام به صورت وسيع اين ركن فروع دين مطرح و در كتب فقهي به عنوان كتاب جهاد عنوان شده است. در اين جا به گوشه اي از انديشه حسيني كه حضرت عملاً اين اصل اساسي اسلام را با جان و مال، فرزندان و اصحاب خويش زنده


نموده اشاره مي نماييم. البته لازم به تذكر است، كه جهاد و تلاش در راه خداوند داراي اقسامي است كه عبارتند از:

1. جهاد اكبر كه مبارزه با نفس اَمّاره است.

2. بسيج و جهاد فرهنگي در سنگرهاي اعتقادي و ديني، مبارزه با هجوم فرهنگي جهان استكباري مي باشد.

3. رزم با مال و جان در دفاع از مرزها جهت تماميت ارضي كشور مي باشد.

4. جهاد با زبان كه امر به معروف و نهي از منكر است.

«سُئِلَ عَنِ الجَهَادِ سُنَّةٌ اَو فَريضَةٌ؟ فَقِال عليه السلام: در مورد جهاد و جنگ از امام حسين عليه السلام سؤال شد. آيا جهاد واجب است يا مستحب؟

امام عليه السلام فرمود: «الجَهَادُ عَلي اَربَعَةِ اَوْجُه: فَجَهادان فَرضٌ و جَهادٌ سُنَّةٌ لاَيُقَامُ اِلاّ مَعَ فَرضٍ، وَ جَهادٌ سُنَّةٌ؛ جنگ ها بر چهار گونه است: دو مورد از آن ها واجب است. و سوم: جهاد مستحبي كه اقامه و زنده نمي گردد، مگر با واجبي و چهارم جهاد مستحبّي است».

دو صورت جهاد واجب: «فَاَمَّا اَحَدُ الفَرضَيْنِ فَجَهْادُ الرَّجلِ نَفسُه عَن مَعاصِي اللَّهِ وَ هُوَ مِن اَعظَمِ الجَهادِ؛ اما يكي از دو مبارزه واجب جهاد انسان با خودش براي حفظ از نافرماني خدا و اين بزرگترين جهاد است.


دومين جهاد واجب: «وَ مُجاهِدَةُ الذين يَلُونُكم مِن الكُفّار فرضٌ؛مبارزه ايي است، كه شما را از [شرارت هاي دشمنان] كافر حفظ مي نمايد، واجب است».

سومين جهاد: «و امّا الجَهادُ الَّذي هُوَ سُنَّةٌ لا يُقَامُ اِلا مَعَ فَرضٍ فَاِنَّ مُجاهَدَةِ العَدوِّ فَرضٌ عَلي جَميعِ الاُمَّةِ لَو تَرَكُوا الجَهادَ لأَ تاهُم العَذابُ وَ هَذا هُو مَنِ عَذابِ الاُمَّةِ وَ هُوَ سنَّةٌ علي الامام. وَ حَدُّهُ اَن يَأْتِيَ العَدُوَّ مَع الامَّةِ فُيجاهِدَهُم؛ رزمي كه سنت است و اقامه نمي گردد، مگر با واجبي، پس به درستي كه دفاع و جنگ با دشمنان بر همه واجب عيني مي باشد و اگر مبارزه را ترك نمايند، عذاب الهي نازل مي گردد و اين عذاب امت است و اين وظيفه اي بر امام است و اندازه اش آن است؛ كه امام با امت سراغ دشمن بروند و با آن ها به جنگ بپردازند».

چهارمين جهاد: «وَ اَمّا الَجهَادُ الّذي هُوَ سُنةٌ فَكُلُّ سُنّةٍ اَقامَهَا الرَّجُل وَ جاهَدَ في اِقامَتِها وَ بُلوغِهَا وَ اِحيائِهَا فَالعملُ وَ السَّعُي فيهَا مِن أفضَلَ الاَعْمالِ لِاَّنَّها اِحياءٌ سُنَّةٍ؛ [1] امّا رزمي كه سنت است. پس هر سنتي كه انسان آن را اقامه و زنده كند و در راه اقامه و ابلاغ و زنده كردن آن جهاد نمايد، عمل، سعي و كوشش در آن مسير از بهترين اعمال است، براي اين كه آن كارها زنده كننده سنت پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم است».


حضرت رسول اكرم صلي الله عليه وآله وسلم فرمود: «مَن سنَّ سُنَّةً حَسَنةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أجْرُ مَن عَمَلَ بِهَا اِلي يَومِ القِيامَةِ مِن غَيرِ أَن يَنقُصُ مِن أُجُورِهِم شَيئاً؛ [2] كسي كه سنت حسنه اي را بنيانگزاري كند. خداوند پاداش آن سنت و اجر كساني كه به آن عمل مي كنند، تا روز قيامت به بنيانگزار آن كرامت مي نمايد. بدون اين كه چيزي از اجر آن ها كم نمايد.»

از جمله وصيت هاي حضرت علي عليه السلام در آخرين لحظات عمر مباركشان اين بود كه فرمود: «وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي الجَهَادِ بِاَموالِكُم وَ اَنفُسِكُم وَ اَلسِنَتِكُم فِي سَبِيلِ اللَّهِ؛ [3] شما را به خدا قسم، به خدا قسم در مورد جهاد و تلاش با ثروتهايتان و جانهايتان و زبانهايتان در راه خدا».

امام علي عليه السلام جهاد را در سه قسم بيان نمود. و در دو قسم به ذات پاك الهي نهايت اهميت اقسام مبارزه در راه خدا را روشن كردند و اين دليل بر نقش تربيتي و احياگري و توانائي هاي مختلف جسمي و روحي دست و زبان و همه اعضاي بدن انسان مي باشد، يعني مردم بايد با تمام وجود و امكانات، استعدادهاي خويش را در ابعاد مختلف جهاد اكبر و اصغر، جهاد با زبان و مال و هنر به كار گيرند، و از هيچ چيز در اين راه مقدس دريغ ننمايند. «وَ اَعِدُّوا لَهُمْ مَا استَطَعْتُم مِن قُوَّةَ: [4] آن چه از نيرو و قدرت توان داريد، براي آن ها آماده نمائيد». تا رزمندگان اسلام از همه آن امكانات در راه تحقق آرمان هاي اسلامي استفاده نمايند، تا به پيروزي عظيم نايل گردند.