بازگشت

جوانمردي


جوانمردي خصلتي ارزشمند است كه زيربناي بسياري از ملكات اخلاقي همانند بخشش، گذشت و دوري از تهمت و خيانت، بوده و موجب مي شود كه فرد حتي در سخت ترين شرايط بر ارزش هاي انساني و اصول اخلاقي تأكيد ورزد. قرآن كريم در باره اصحاب كهف مي فرمايد: «نحن نقصّ عليك نَبَأهم بالحقّ انّهم فِتْيَةٌ آمَنُوا بربّهم و زدناهم هدي» [1] ؛ ما داستان آنها را به حق براي تو بازگو مي كنيم. آنها جواناني بودند كه به پروردگارشان ايمان آوردند و ما بر هدايتشان افزوديم.

در يكي از تفاسير آمده است: «فتيه» جمع «فَتي» به معناي جوان شاداب است؛ اما از آن جا كه در سنّ جواني بدن نيرومند و احساسات پرجوش و عواطف پرخروش است و از نظر جنبه هاي روحي، قلب جوان آماده پذيرش نور حق و كانون محبّت، سخاوت، عفو و گذشت است، بسيار مي شود كه كلمه «فتي و فتوّت» به معناي مجموعه اين صفات به كار مي رود؛ هر چند سنين بالا باشد؛ همان گونه كه از كلمه جوانمردي و فتوّت در فارسي امروز نيز اين مفاهيم را مي فهميم. [2] .

مرحوم طبرسي قدس سره نيز مي نويسد: براي اين جوانان تعبير «فتيه» به كار برده شده است؛ زيرا سرچشمه و اصل جوانمردي، ايمان است و بعضي گفته اند: فتوّت عبارت از جود و بخشش و خودداري از اذيّت ديگران و ترك شكايت از مشكلات است و بعضي ديگر گفته اند: فتوّت پرهيز از گناهان و به كاربستن فضائل اخلاقي و انساني است. [3] .

اين صفت در اهل بيت عليهم السلام به شكل تكامل يافته، متجلّي بوده است. در جنگ صفّين لشكر معاويه بر اصحاب امام علي عليه السلام پيشي جسته و آب فرات را تصرّف كرده و آنان را از برداشتن آب باز داشتند. امام خطابه اي ايراد نمود؛ تأثير حماسي اين خطبه چنان شور و غيرت ايجاد كرد كه در مدّت اندكي توانستند دشمن را از شريعه فرات دور كنند. ياران امام علي عليه السلام به حضرت گفتند: آنان را از آب محروم كن، چنان كه آنان انجام دادند.

فرمود: نه، بين آنان و فرات را باز كنيد. من از آنچه نادان ها انجام دادند، پرهيز مي كنم. به زودي حكم قرآن را بر آنان عرضه مي داريم و آنان را به سوي هدايت فرا مي خوانيم. اگر قبول كردند، چه خوب و اگر امتناع كردند، به خواست خدا تيزي شمشير از اين كار، بي نياز خواهد ساخت. [4] .

اين همان اصل آزادگي و جوانمردي است كه با دشمن نيز بر اساس ارزش هاي والاي الهي و انساني برخورد مي كند.

امام حسين عليه السلام نيز همانند مولي الموحّدين بود. در تاريخ نهضت آن حضرت، مي خوانيم: زماني كه به منزل «شراف» رسيدند، در موقع حركت به هنگام سحرگاهان دستور داد تا جوانان آب بسيار بردارند. پس از نصف روز حركت به سپاه حرّ برخورد كردند. حضرت وقتي آثار تشنگي را در لشكريان ديد، به اصحاب دستور داد تا آنها و اسب هاي شان را سيراب سازند. عليّ ابن طعان مُحاربي مي گويد:

من آخر كسي بودم از لشكر حرّ كه آن جا رسيدم و تشنگي بر من و اسبم بسيار غلبه كرده بود. حضرت به من فرمود كه شتري را كه آب، بار اوست بخوابانم. شتر را خوابانيدم. به من فرمود: آب بياشام. مشك آب را گرفتم، ولي آب از دهن مشك مي ريخت. فرمود لب مشك را برگردان. من نتوانستم؛ خود آن بزرگوار برخاست و لب مشك را برگرداند و مرا سيراب ساخت. [5] .

در كلمات آن حضرت نيز اين اصل، درخششي دارد؛ امام در يكي از سخنان خويش مي فرمايد:

«انّ جميع ما طلعت عليه الشمس في مشارق الارض و مغاربها بَحرِها و بَرِّها و سَهْلِها و جَبَلها عند وليٍّ مِن اولياء اللّه و اهلِ المعرفة بحقّ اللّه كَفي ءِ الظّلال... اَلاحُرٌّ يَدَعُ هذه اللُّماظة لاَِهلها؛ تمامي آنچه كه خورشيد بر آن مي تابد، در مشرق و مغرب زمين و دريا و خشكي و دشت و كوه، نزد وليّ خدا و اهل معرفت به حقّ خداوند، چون سايه اي بيش نيست. آيا آزادمردي پيدا نمي شود كه از غذاي باقي مانده لاي دندان ها دست بردارد؟» در اين جا حضرت با تعبير «لُماظه» كمال بي اعتنايي خويش را به دنيا و مظاهر آن اعلام مي دارد و سپس مي فرمايد:

براي شما جز بهشت بهايي نيست؛ خود را به غير بهشت نفروشيد كه هركس از خدا به دنيا راضي شود، به چيز پستي راضي گشته است. [6] .

جمله اي كه حضرت بر بالين حرّ فرمود، تأكيد بر همين اصل است. زماني كه اصحاب بدن خونين او را به حضور ابي عبداللّه عليه السلام آوردند و او آخرين لحظات عمر خويش را سپري مي كرد، در حالي كه امام دست به صورت حرّ مي كشيد، فرمود: تو آزاده اي همان گونه كه مادرت نام نهاد. تو آزاده دنيا و آزاده آخرت هستي.

«انّي لا اَرَي الموتَ الاّ سعادة و لاَ الحيوةَ مع الظالمين الاّ بَرَما؛ من مردن را براي خويش سعادت و زندگي با ستمگران را مايه ملامت و سرزنش مي بينم».

در جملاتي ديگر مي فرمايد: «واللّه لا اُعطيكم بيدي اعطاء الذّليل و لا اُقِرُّ لكم اقرار العبيد [7] ؛ به خدا سوگند! دست ذلّت به سوي شما دراز نخواهم كرد و چون بندگان، تسليم شما نخواهم شد».

«اَلا انّ الدّعي ابن الدّعي قد ركزببين اثنتين بين القلّة (السلّة) و الذّلة و هيهات ما آخذُ الدنيّة... و انوفُ حميّة و نُفوسٌ ابيّة لا تُؤ ثِرُ مَصارعَ اللِّئام علي مَصارع الكرام [8] ؛ زنا زاده پسر زنا زاده مرا بين دو كار مخيّر گذاشته: مبارزه با كمي اصحاب و يا ذلّت؛ هيهات، من پستي و ذلّت را انتخاب نخواهم كرد. انسان هاي غيرتمند و روح هاي با عزّت، مكان هاي ذلّت و پستي را بر جايگاه كرامت و عزّت ترجيح نخواهند داد».

در سخني ديگر فرمود:

«انّي لا اَرَي الموتَ الاّ سعادة و لاَ الحيوةَ مع الظالمين الاّ بَرَما [9] ؛ من مردن را براي خويش سعادت و زندگي با ستمگران را مايه ملامت و سرزنش مي بينم».

در اين زمينه، كلمات بسياري از آن حضرت به ما رسيده است كه مي تواند براي همه عاشقان و انسان هاي آزاده و جوانمرد، الگو باشد.


پاورقي

[1] کهف/ 13.

[2] تفسير نمونه، ج 12، ص 360.

[3] مجمع البيان، ذيل آيه.

[4] بحارالانوار، ج 32، ص 443، به نقل از کتاب وقعة صفّين، نصربن مزاحم.

[5] ارشاد مفيد، ص 207 و 208.

[6] انوارالبهيّه، ص 45.

[7] بحارالانوار، ج 45، ص 6.

[8] همان، ص 9.

[9] تحف العقول، ص 176 و تاريخ طبري، ج 6، ص 229.