حسين بن علي (ع) مدت شش سال از دوران كودكي خود را در زمان جد بزرگوارخود سپري كرد و پس از رحلت آن حضرت ، مدت سي سال در كنار پدرش اميرالمؤمنين (ع) زندگي كرد و در حوادث مهم دوران خلافت ايشان به صورت فعال شركت داشت . امام حسين (ع) در جنگ هاي جمل ، صفين و نهروان حضور داشت و دركنار پدر به جنگ با پيمان شكنان و ظالمان پرداخت . از آن حضرت خطبه اي از جنگ صفين نقل شده است كه ضمن آن مردم را به جنگ ترغيب مي كردند.

امام حسين (ع) در مراحل مقدماتي صفين در گرفتن مسير آب از دست شاميان نقش داشت . امام علي (ع) پس از آن پيروزي فرمود: «هذا اول فتح ببركة الحسين (ع)».

زماني عبيدالله بن عمر در صفين امام را صدا كرد و گفت كه پدر تو قريش را چنين و چنان كرده است . امام او را متهم به پيروي از قاسطين كرده و فرمودند كه اينان به زوراسلام را قبول كرده اند، اما در اصل مسلمان نشده اند.

پس از شهادت اميرمؤمنان (ع) (در سال چهلم هجري ) مدت ده سال در صحنه سياسي و اجتماعي در كنار برادر بزرگ خود حسن بن علي (ع) قرار داشت و پس ازشهادت امام حسن (ع) (در سال پنجاه هجري ) به مدت ده سال ، در اوج قدرت معاوية بن ابي سفيان ، بارها با وي پنجه در افكند و پس از مرگ وي نيز در برابر حكومت پسرش يزيد قيام كرد و در محرم سال 61 هجري در كربلا به شهادت رسيد.

امام حسين (ع) در دوره امامت برادرش ، از سياست وي دفاع مي كرد. آن حضرت در برابر درخواست هاي مكرر مردم عراق ، براي آمدن آن حضرت به كوفه ، حتي پس ازشهادت برادرش ، حاضر به قبول رأي آنها نشده و فرمودند: تاوقتي معاويه زنده است ، نبايد دست به اقدامي زد. معناي اين سخن آن بود كه امام در فاصله ده سال به اجبار حكومت معاويه را تحمل كردند. اين نكته مهمي در مواضع سياسي امام حسين (ع) است كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است ، دليلش نيز آن است كه ما، امام حسين (ع) را بيشتر از زاويه اقدام انقلابي اش در كربلا مي شناسيم .

مناسبات امام و معاويه و گفتگوهايي كه در مواقع مختلف صورت گرفته ، نشان از تسليم ناپذيري امام از لحاظ سياسي در برابر پذيرش مشروعيت قطعي معاويه است .يكي از مهمترين دلايل ، نامه مفصل امام به معاويه است كه ضمن آن به حقايق زيادي درباره جنايات معاويه در حق شيعيان امام علي (ع) اشاره شده است . امام در اين نامه به معاويه نوشتند: من قصد جنگ و مخالفت با تو ندارم و...

در جاي ديگري نيز بلاذري خلاصه نامه را ذكر كرده كه يك جمله اضافه دارد. در آنجا آورده كه امام به معاويه نوشتند: «و ما أعلم فتنه أعظم من ولايتك هذه الامة ».يعني من فتنه اي سهمگين تر از حكومت تو بر اين امت سراغ ندارم .

بعدها، وقتي معاويه رو در رو با حسين بن علي (ع) قرار گرفت ، به او گفت : آيا شنيدي ما بر سر حجر و اصحاب و شيعيان پدرت چه آورديم ؟ امام فرمود چه كرديد؟ معاويه گفت آنها را كشتيم ، كفن كرديم ، نماز بر آنان خوانديم و دفن كرديم . امام فرمود: اما اگر ما ياران تو را بكشيم ، نه آنها را كفن مي كنيم و نه بر آنها نماز مي خوانيم و نه دفن مي كنيم .

آخرين بخش زندگاني امام حسين ، يعني دوران امامت آن حضرت ، مهمترين بخش زندگي او به شمار مي رود.