در نهضت عاشورا از جنبه ي عاطفي قضيه به عكس است. حادثه ي عاشورا دو مايه و دو موج ايجاد كرد: يكي از مايه ي عاطفي و احساسي، و ديگري مايه ي حماسي و انقلابي. مايه ي عاطفي و احساسي آن اين بود كه از خانداني پاك، كودكاني معصوم و جوانان و نوجواناني برجسته شهيد شدند، داغ ديدند، به اسارت رفتند و يا زير سم اسبها


بدنهايشان پايمال شدند. اين مصيبت رقت آور و تاسف انگيز عواطف را تحريك و احساسات را بيدار مي كند و موج به وجود مي آورد. موج اين حادثه بسيار عظيم، شديد و پايدار است؛ يعني درستن به عكس خاصيتي كه معمولا پديده هاي اجتماعي دارند. در سال اول حادثه ي عاشورا گريه هايي كه به خاطر حادثه ي كربلا شد و مجالسي كه تشكيل گرديد خيلي محدود بود. البته خاندان حسين بن علي (ع) براساس آن رسالتي كه در گسترش و دامن زدن به حادثه ي كربلا داشتند، در موقعيتهاي مناسب، حوادث كربلا را براي مردم بيان مي كردند اما هر چه زمان مي گذشت، علي رغم فرازط و نشيب ها، موج عاطفي و احساسي آن بيشتر گسترش مي يافت، به طوري كه امروز بعد از گذشت سيزده قرن شاهد حضور ميليونها نفر جمعيت در شب عاشورا و ايام محرم هستيم كه به ياد حسين بن علي (ع) متأثرند و اشك مي ريزند.

حادثه ي كربلا يك موج ديگر هم داشت كه موح حماسي و انقلابي آن بود. يعني وقتي از منبع حادثه ي كربلا الهام مي گيريم مي بينيم يك پديده ي انقلابي است كه به عنوان عالي ترين و چشمگيرترين فراز تاريخي اسلام مطرح است: فرازي انقلابي، تحرك زا، بيداركننده، مبارزه اي عليه ظلم و بيدادگري، عليه حكومت باطل و تسلط اشراف، عليه دسته بنديها و تبعيض نژادي، عليه تملقها و چاپلوسيها و امثال آن. اين موج بود كه در دل تاريخ پيش رفت.

در جلسه ي گذشته به نمونه هايي از انقلابهايي كه در قرن اول به


دنبال حادثه ي كربلا به وجود آمد و از ماجراي نهضت حسين سلام الله عليه اشراب مي شد اشاره كرديم، اما به تدريج فرازي در تاريخ به وجود آمد كه اين موج حماسي و انقلابي عاشورا به واسطه ي بعضي انحرافات اجتماعي در تاريخ شيعه سير نزولي پيدا كرد و كم كم فراموش شد بدان گونه كه هر دو موج تبديل به يك موج عاطفلي شد؛ يعني در حالي كه موج احساسي و عاطفي آن پيش مي رفت، موج انقلابي و حماسي رفته رفته فروكش كرد و جلوه ي عاطفي حادثه قوت گرفت و بهره برداري از حادثه ي كربلا منحصر به گريه و تأثر و اندوه و رقت شد و آن درسي كه حسين بن علي (ع) به عنوان مبارزه عليه ظلم آموخت و آن حماسه و تحرك از ياد رفت [1] براي اينكه اين مسئله را قدري بررسي كنيم لازم است تا حدودي به ارزيابي آثار نهضت حسين بن علي (ع) در طول تاريخ بپردازيم و بعد به قرنهاي بعد و تاريخ معاصر برسيم.