ممكن است تصور شود اين مسائل صرفا جنبه ي تاريخي دارد، اما فكر مي كنم در ميان اين نكته هاي حساس تاريخي كه به هم مرتبط است به خوبي و تا حدي هدفمان را كه چگونگي گسترش نهضت حسيني است تعقيب مي كنيم.

خلاصه اينكه مسئله ساده تلقي نشد و تنها به اين اكتفا نشد كه مردمي حادثه كربلا را بشنوند و بعد بنشينند فقط در سوگ حسين ابن علي (ع) زار زار بگريند. نه، گريه ها هم حماسه بود و اين خود


موضوعي قابل توجه است. يعني شما وقتي كلمات زينب كبري (س) را مي خوانيد، درمي يابيد كه مسئله مسئله شور است، شعار و حماسه، حركت و جنبش است. اگر هم گريه است، فرياد اعتراض است، استغاثه و هيجان مردم است و نه گريه فقط براي مظلوميت و در گوشه اي زانوي غم به بغل گرفتن. بلي، گريه مي كنند اما گريه اي كه موج به وجود مي آورد، و اين نكته اي است كه در جاي خود قابل تحقيق و بررسي است.

درست است كه عبدالملك مروان بار ديگر بني اميه را مسلط كرد، اما با نهضت كربلا در دل تاريخ اسلام حركت شيعيان شروع شده و شيعيان علي بن ابي طالب (ع) درست بعد از ماجراي كربلا يك نوع تشكل و همبستگي پيدا كردند. شما مي دانيد حتي در زمان خود مولا علي بن ابي طالب (ع) كه خلافت به دست آن حضرت بود، اين طور نشد كه تمام مرديم كه در زير لواي حكومت اميرالمؤمنين زندگي مي كردند شيعه شوند. البته حكومت آن حضرت را پذيرفتند و علاقه مند به حكومت ايشان بودند، ولي آن عهد كه بايستي بعد از پيغمبر اكرم علي بن ابي طالب (ع) امام باشد، مطرح نشد؛ يعني شيعه و سني با هم بودند و به اصطلاح يك نوع جدايي و يا تشكل خاص وجود نداشت. حادثه ي كربلا طرفداران علي (ع) و شيعيان را با يكديگر نزديك و متحد كرد و ما مي بينيم درست بعد از اين حادثه تا چند قرن بعد در تمام دوران بني عباس، عناصر جدي و در عين حال خطرناك و مزاحم دستگاههاي خلافت، شيعيان متشكل داخل جامعه بودند. دائما آنان بودند كه يا به صورت سادات بني الحسن يا


سادات علوي حركت مي كردند و دست به قيامهاي مختلف مي زدند. حرف شيعيان اين بود كه خلافت و حكومت از آن خاندان علي (ع) است و شما غاصبيد، و يا مي گفتند دستگاه حاكمه ظلم مي كند، حق و عدالت را اجرا نمي كند، اسلام را پايمال مي سازد.

بنابراين آنچه نهضتهاي فرزندان امام علي و دودمان امام حسن و ديگران را اشراب مي كرد و به آنها مايه مي داد اين بود كه آنان براي بازگرداندن خلافت علي (ع) و احياي عدالت اسلامي حركت مي كردند و اين درس را از نهضت عاشورا آموخته بودند.