در زمان خليفه دوم ديوان عطايا، حقوق و بيت المال بر اساس سوابق اسلامي افراد وتركيب قبيله اي و مهاجرت و طبقه بندي امت بر پايه قوميّت و نژاد و سابقه گرايش به اسلام و مانند آن شكل گرفت و در نتيجه اختلاف بين طبقات اجتماعي افزايش يافت و يا پديد آمد و توقعات و مطالبات شدت يافت و جامعه به طبقه خواص و عوام يا عامّه و خاصه تقسيم شد. با گسترش فتوحات اسلامي، اختلاط نژادهاي مختلف عرب و عجم از اقوام گوناگون غيرعرب و عرب به وجود آمد، اسيران جنگي و بردگان بسياري به قبايل عربي تعلق گرفتند و مفاهيمي مانند عرب و موالي و به تعبير امروزي شهروند درجه يك و دو مطرح شد و نظام ملوكيت بر مبناي قوم پرستي قبيله اي بخش عظيمي از اين نودينان تازه وارد را از حقوق كمتري برخوردار نمود و باعث بازگشت عصبيت هاي جاهلانه قومي و جنسي و وطني و قبيله اي گرديد. امويان بويژه بر مسلمانان جديد كه از نژاد عرب نبودند جزيه و خراج سنگين بستند و حتي ائمه جماعات و قضات را از اعراب قرار دادند و از هيچ گونه خفت و خواري در حق غير تازيان كوتاهي نورزيدند و بارفتاري برده گونه با آنها، اين ذهنيت را در آنان ايجاد كردند كه ايشان حتي پس از تشرّف به اسلام نيز از حقوق مساوي با تازيان مسلمان برخوردار نيستند. اين رفتار موهن باعث باروري تخم كينه در دل غير تازيان نسبت به اعراب گشت و مايه ظهور نهضت هايي مانند شعوبيه گرديد.