«ابن رسته» در كتاب «اعلاق نفيسه» طرقي را كه مسافران از كوفه تا مكه و تا بصره رفته و پيموده اند ذكر كرده در (ص -176- 175) گويد: از كوفه تا قادسيه)15(ميل و از قادسيه تا عذيب)6 ميل) «عذيب دوتاست عذيب قادسيه و عذيب هجانات» - اين جايگاه ساخلوي فرس براي طريق باديه بوده و بين عذيب و قاسديه از دو جانب ساخلوي فرس براي طريق باديه بوده و بين عذيب و قادسيه از دو جانب دو ديوار از نخيل «حائط» متصل بوده گويد همين كه مسافر از آن خارج شد وارد بيابان مي شود.

و از قادسيه تا مغيثه (30 ميل) است اين جا منزلي است كه بركه اي از آب بارش دارد متعشي (ميان منزل بسر 15 ميلي آن در وادي السباع است).

و از مغيثه تا قرعاء 32 ميل است و از قرعاء تا واقصه 24 ميل است، اين جا منزليست پرجمعيت داراي خانه ها و قصرها، آب اين جا از بركه ها و چاه ها است، و از واقصه تا عقبه 39 ميل و از عقبه تا قاع 24 ميل است، و از قاع تا زبله 25 ميل است اين جا قريه اي است عظيم داراي بازارها و از زيله تا شقوق 12 ميل است و از شقوق تا بطان كه قبر عبادي [1] در آنجا است 39 ميل است و از بطان


تا ثعلبيه 39ميل است اين جا شهري است داراي برج و بارو. و چندين حمام و چندين بازار. اين جا ثلث راه است تا به مكه در اين جا مسجدها و نيز مسجد جامع و منبر هست و آب اين جا از بركه ها است و از ثعلبيه تا خزيميه 32 ميل است اين منزل سابقا زرود ناميده مي شده و از خزيميه تا اجفر 42 ميل است و اجفر تا فيد (31 ميل است) - الخ -

و اماراه از كوفه تا بصره؛ ابن رسته در كتاب «اعلاق نفيسه» ص 180 گويد: و از كوفه تا قرعاء و در آن جا مسجديست به نام سعد و از آن جا تا مارق و از آن جا تا قلع سپس تا سلمستان سپس تا اقر - سپس تا اخاديد سپس تا عين صيد سپس تا عين جمل سپس تا بصره. اين طريق بين كوفه و بصره راهي بوده كه عمال ايام بني اميه مي پيموده اند و مسافت اين طريق 85 فرسخ است ابن هشام كلبي از پدرش چنين گفته.

اين بلال ابن ابي برده ذكر كرده كه من اين مسافت را از بصره تا كوفه در ايام خالد بن عبدالله در يك شب و روز پيمودم.

و اما طريق از كوفه تا دمشق، ابن خرداذبه در كتاب المسالك و الممالك ص 99 گويد: از حيره تا قطقطانيه سپس تا بقعه سپس تا ابيض، تا حوشي، تا جمع تا خطير، تا جبه، تا قلوفي الرواري سپس تا ساعده و بقيعه پس اعناك پس اذرعات پس منزل پس دمشق است (منازل در نظر يعقوبي).

يعقوبي در كتاب بلدان در ذكر منازل از كوفه به مدينه و به مكه گويد: كسي كه بخواهد از كوفه به حجاز برود رو به سمت قبله بيرون مي رود به منازل معمور و آبشخورهاي آبادان مي گذرد كه در آنها قصرهائي از خلفاء بني هاشم است نخستين منزل قادسيه سپس مغيثه سپس قرعاء سپس واقصه سپس عقبه سپس قاع سپس زباله سپس شقوق سپس بطان. اين چهار منزل ديار بني اسد است. سپس ثعلبيه و آن شهريست. داراي برج


و بارو و زرود و اجفر كه منازل طي است سپس مدينه ي فيد و آن مدينه ايست كه عمال طريق مكه در آن فرود مي آيند و اهل آن از قبيله طي است. و اين شهر در دامن سفح جبل آنها است كه معروف بسلمي است، و توز و آن نيز از منازل قبيله ي طي است - و سميراء و حاجز و اهل آن دو قيس و اكثرشان بنوعبس است، و نقره و معدن نقره و اهل اين دو منزل مخلوطي از قيس و ديگران است و از آن جا هر كه قصد مدينه رسول الله دارد به بطن نخله عطف عنان مي كند و هر كس قصد مكه دارد. منزل پس از آن مغيث ماوان است كه ديار بني محارب است سپس ربذه و بعد از آن سليله و بعد از آن عمق و سپس معدن بني سليم و سپس افيعيه سپس مسلح سپس غمره است و از آن جا عمل حج شروع مي شود سپس ذات عرق و سپس بستان ابن عامر و سپس مكه است.

اصطخري در مسالك و ممالك. گويد: از كوفه تا مدينه قريب به بيست مرحله است (و مرحله ي مسافتي است كه مسافر در يك روز قطع مي كند و بهشت فرسخ تقدير مي شده).

و از مدينه تا مكه حدود ده مرحله است. و طريق جاده از كوفه تا مكه مستقيما به قدر سه مرحله كوتاه تر از اين است همين كه به معدن نقره مي رسد از مدينه عدول مي كند تا بر معدن بني سليم سر در مي آورد تا به ذات عرق مي رسد و سپس به مكه منتهي مي شود.

اماراه بصره تا مدينه قريب 18 مرحله است و با طريق كوفه در حدود معدن النقره به هم مي رسيد.

پايان