نـام وي در مـنـابـع كهن نيامده است؛ و در عين حال برخي منابع معاصر از شخصي به نام معلي بن معلي غفاري [1] و معلي بن علي [2] نيز نام برده اند.

از ابـومـخـنـف نـقـل شـده كـه وي جـنـگـجـويـي شـجـاع بـود و بـه دلاوري شـهـرت داشـت. [3] و در روز عـاشـورا پس از ابراهيم بن الحصين [4] يا، علي بن مـظـاهـر [5] بـه مـيـدان رفت و در حالي كه اين رجز را مي خواند به دشمن حمله برد:



اَنَا المُعَلّي بْن خُنَيس الذَهلي

ديني عَلي دَيْنِ حسين بن علي



اَضْرَبُكْم ضَرْبَ غُلامٍ بَطَلٍ

حَتّي اُلاقي في قراعي اَجَلي



اَضْرِبُكُمْ بِصارِمٍ لم يَظِل

يا شَرَّ قَومٍ في الوَري و الضَلَل [6] .



مـن مـعـلي بـن خـنيس ذهلي و پيرو مذهب حسين بن علي (ع) هستم، همانند جواني شجاع با شما سـتـيـز خـواهـم كـرد تـا آنـگـاه كـه بـا بـدن پـاره شـده اجل، مرا در يابد، با شمشير براني كه نمي شكند با شما مي جنگم اي بدترين مردم در جهان.

آنـگـاه جـهادي سخت كرد. تعداد زيادي از سربازان ابن سعد را هلاك گردانيد. سرانجام او را اسـيـر كـردنـد. و نزد ابن سعد بردند او خطاب به معلّي گفت: چه نيكو، مولاي خود را ياري رساندي! پس به دستور او معلّي را به شهادت رساندند. [7] .