ربيعة بن حوط
ربـيـعـة بـن حـَوْط، ابـومـُهـَوِّش [ابـوثـور]، شاعر مخضرم. [1] و [2] و پـسـرعـمـوي حـبـيـب بـن مـظـاهـر و سـاكـن كـوفـه بـود؛ و در روز ذي قار نيز حضور داشت. [3] مـنـابـعي كه شرح حال او را نوشته اند، از شهادتش در كربلا سخني به مـيـان نـيـاورده انـد. [4] تـنـهـا بـرخـي نـويـسـنـدگـان مـتـأخـّر بـا نقل و برداشت نادرست از آنچه ابن حجر درباره حبيب بن مظاهر گفته است، نتيجه گرفته انـد كه ربيعه نيز همراه او به شهادت رسيده است. [5] در حالي كه مراجعه به گفتار ابن حجر در «الاصابه» خلاف اين را ثابت مي كند. [6] .
پاورقي
[1] جـمـهرة النسب، ص 170؛ الاصابة، ج 1، ص 527؛ ابصار العين، ص 100، مرکز الدراسات الاسلامية لحرس الثورة. [در اين کتاب از وي تنها به عنوان پسرعموي حبيب بن مظاهر ياد شده است، نه شهيد کربلا.].
[2] مـخـضـرم: آن که بخشي از عمر خود را در عهد جاهليت و بخشي ديگر را در دوره اسـلام گـذرانـيـده اسـت.)ر.ک. فـرهـنـگ فارسي، محمد معين، ج 3، ص 3946؛ لغت نامه دهخدا، ج 12، ص 18097).
[3] الاصابة، ج 1، ص 527.
[4] الاصابة، ج 1، ص 527، 373، 383؛ خزانة الادب، ج 6، ص 379ـ380؛ مِنَ الضّائع مِنْ معجم الشعراء للمرزباني، ص 63ـ64؛ معجم الشعراء المخضرمين والا مويين، ص 157؛ مـعـجـم الشعراء، عفيف عبدالرحمن، ص 96؛ معجم الشعراء في لسان العرب، ص 414.
[5] فـرسـان الهيجاء، ج 1، ص 136 و 87 (پاورقي)؛ وسيلة الدارين، ص 137، 120.
[6] وي درباره حبيب بن مظاهر مي گويد: «حبيب بن مظاهر [...]، له ادراک و عمر حتي قـتـل مـع الحـسـيـن بـن عـلي. ذکـره ابـن الکـلبـي مـع ابن عمه ربيعة بن حوط ابن رئاب و سـيـأتـي فـي حـرف الراء ان شـاء اللّه تـعـالي.» (الاصابة، ج 1، ص 373). امّا مؤلفـان وسـيـلة الداريـن و فـرسان الهيجاء، جمله «ذکره ابن الکلبي» را جابه جا کرده و سـخـن ابـن حـجـر را ايـن گـونه تغيير داده اند: «حبيب بن مظاهر [...]، له ادراک و عمر حتي قـتـل مـع الحـسـيـن يـوم الطف مع ابن عمه ربيعة بن خوط بن رئاب المکني اباثور الشاعر الفـارس، ذکره ابن الکبي في کتابه». آن گاه نتيجه گرفته اند که ربيعة بن حوط نيز همراه حبيب بن مظاهر به شهادت رسيده است (فرسان الهيجاء، ج 1، ص 87 [پاورقي] و 136؛ وسيلة الدارين، ص 120 و 137).
ايـن دو نويسنده، ادعاي شهادت ربيعة بن حوط را به «مرزباني» و «ابن عساکر» نيز اسـنـاد داده انـد. ولي تـا آنـجـا کـه مـا در آثار ابن عساکر مانند تاريخ مدينه دمشق و آثار قابل دسترس مرزباني همچون معجم الشعراء؛ معجم الشعراء الشيعة (تلخيص سيد محسن امـيـن)؛ المـوشـح فـي مآخذ العلماء علي الشعراء؛ نور القبس المختصر من المقتبس (اختصار يغموري)، جست وجو کرديم، سخني درباره شهادت ربيعة بن حوط نيافتيم.
نکته ديگر اين که، مؤلف فرسان الهيجاء، از آنچه ابن حجر مبني بر حضور ربيعة بن حوط در روز ذي قار نقل کرده، نتيجه گرفته است: «يعني در رکاب ظفر انتساب اميرالمؤمـنـيـن (ع) بـوده است». (فرسان الهيجاء، ج 1، ص 136). ولي اين برداشت اشتباه است، زيـرا روز ذي قـار از جـنـگ هـاي مـشـهـور عـرب اسـت، کـه بـيـن قـبـيـله بـکـر بـن وائل و سـپـاهـيـان ايران رخ داد و به پيروزي اعراب انجاميد و اشعار بسياري نيز درباره اش سـروده شـد. (العـقـد الفـريـد، ج 6، ص 111ـ115؛ مـعـجـم مـا اسـتـعـجـم، ج 3، ص 1042ـ1043؛ مـعـجـم البـلدان، ج 4، ص 293ـ295؛ مراصد الاطّلاع، ج 3، ص 1055). شايد آنچه موجب اشتباه مؤلف فرسان الهيجاء گرديده، اين باشد که امام علي (ع) هنگام عزيمت به جنگ جمل، در محل ذي قار، ضمن توقفي کوتاه، به ايراد خطبه پرداخته است. (الجمل، ص 266ـ268؛ الارشاد، ج 1، ص 249ـ252)، کنگره جهاني هزاره شيخ مفيد.
نکته آخر اين که، در منابع نخستين و معتبر، نام پدر ربيعه را «حوط» نوشته اند. اما در فرسان الهيجاء (ص 87 و 136) و وسيلة الدارين (ص 120)، او را «خوط» گفته اند.