شايد براي نخستين بار در تاريخ فرهنگ، قرآن فهم جديدي از «امت» ارائه داده باشد. بنا بر اين فهم نو، امت به معناي تجمّع كمّي و عددي نيست بلكه مقوله اي كيفي است. از اين رو امت برابر با مجموعه افراد نيست، چنان كه كردار امت و تأثير آن مساوي با مجموع كردار، آثار و توان افراد نيست. امت، مقوله اي كيفي است. خوانده ايم «يدالله» بر سر جماعت و با آن است، در اينجا هم «يدالله» امري غير از مجموعه كمّي توان افراد است. در معناي امت، تفاوتي بين امت مؤمن و غير مؤمن نيست. در قرآن، امت، احكام و آثاري غير از احكام و آثار مجموع افراد دارد. امت واحده، در زمان و مكان نمي گنجد يا تعدد مكان و زمان، امت واحد را جدا نمي كند. قرآن از امت خجسته و مباركي به عنوان «ملت ابراهيم» ياد مي كند:

«و مَن أحسنُ ديناً ممَّن أسلم وجهَه لله و هو محسن واتَّبَع ملةَ إبراهيم حنيفاً». [1] قرآن ابراهيم را نخستين پدر امت مي داند:

«ملة أبيكم إبراهيم هو سمّاكم المسلمين». [2] در باره امت واحد كه فراتر از زمان و مكان است، مي فرمايد:

«إنّ هذه أمتكم أمة واحدة و أنا ربكم». [3] نيز مي فرمايد:

«إنّ هذه أمتكم أمة واحدة و أنا ربكم فاعبدونِ.» [4] بنابر آنچه گفتيم، قرآن فعل و كردار امت را غير از فعل و عمل فرد مي داند. دستاوردها و عملكرد نيك و بد امت، تمامي افراد امت را در بر مي گيرد، حتي آنان كه در اين كار كرد نقشي نداشته اند، اما چون رضايت داشته اند، شريك آثار عمل امتند، ولي نتايج عملكرد افراد، ويژه خودشان بوده، ديگران را در بر نمي گيرد. موارد ذيل از اعمال امت هستند: شعائر(مراسم)، عرف(سنت)، كارهاي گروهي و نيز آنچه مردم بپذيرند و از آن پشتيباني كنند. آثار و پيامد اين كارها تمامي افراد را در بر مي گيرد، چه كساني كه در خير و شرّ نقش و شركت داشته يا نداشته باشند. اعمال افراد، رفتارهايي است كه از اشخاص سر مي زند و به شكل محسوس، نقش وتأثيري بر ساختار اجتماعي، چه در دنيا و چه آخرت ندارد. آيه ذيل در مورد اين گونه اعمال است:

«و أنْ ليس للإنسان إلا ما سعي، و أنَّ سعيهُ سوف يُري ، ثم يُجْزاه الجَزاء الأوْفي». [5] خداوند در مورد عملكرد امت كه تمامي افراد را در بر مي گيرد فرمود:

«تلك أمةٌ قدْ خلتْ لها ما كسبتْ، و لكم ماكسبتم و لا تُسألون عما كانوا يفعلون». [6] هر امتي مسئول خير و شرّ خويش است و از امتي ديگر باز خواست نمي كنند، چنان كه فعل امت به همه افراد نسبت داده مي شود نه فقط به انجام دهندگان، پيامد كردار امت نيزخاص انجام دهندگان نيست، بلكه همگان را فرا مي گيرد، البته اگر بدين كار راضي باشند. [7] خير و شرّي كه حاصل كردار امت و گروه است، تمامي - چه عمل كننده و چه غير او - را در بر مي گيرد (البته اگر بدان راضي باشند) و اين سنتي فراگير در دنيا و آخرت است. اين سنت است كه مردمان را از نقاط مختلف كره خاكي و در فاصله زمان هاي بسيار طولاني از تاريخ گِرد مي آورد يا مي پراكند؛ پيوند مي زند يا جدا مي كند؛ و اگر به كرده اي رضايت يا عدم رضايت، دوستي يا دشمني داشته باشند، از آنان امت واحدي به وجود مي آورد. حتي گاه خانه و خانواده اي را به دو امت و جبهه ناهمخوان مي بَرَد؛ از آن رو كه معيار دوستي و دشمني، و خشنودي و ناخشنودي آنان گوناگون است، با هم يكجا جمع نخواهند شد. اين سنت افراد را به هم پيوند مي دهد، نه زبان، اقليم، زمان يا نسب ها را؛ چنان كه برادر را از برادر همخانه و هم خانواده جدا مي كند. در اعمال امت، آدمي از آن كه نمي شناسد و با او در يك خانه يا يك مكان زندگي نمي كند يا همزمان و همزبان وي نيست و از يك رگ و ريشه نمي باشند، پيامد نيك يا بد كردار را كسب مي كند، چون بدان كردار خشنود يا از آن ناخشنود است. اما در اعمال فردي، گاه از يك خانه وخانواده، فردي خوشبخت و ديگري بدبخت است؛ به يكي وعده بهشت داده مي شود و ديگري به سبب ورود و خلود در جهنم، شقاوتمند مي گردد، زيرا مَحَك رضا و خشمشان متفاوت است.