ايثار و فداكاري
ترجيح ديگران بر خود و بخشش به خاطر رضاي خدا را ايثار گويند. [1] اسلام علاوه بر اينكه ظلم به ديگران را قبيح شمرد، و رعايت حقوق آنها را واجب دانست، به ايثار و فداكاري نيز توصيه كرد، كارهايي كه نفع خود و نزديكان در او نباشد؛ كارهايي كه منفعت ديگران در آن لحاظ شده باشد و براي رضاي خدا انجام گيرد. خداوند متعال انصار مدينه را به خاطر پناه دادن مهاجرين و تأمين زندگي آنها مورد ستايش قرار داد:«و يوثرون علي انفسهم و لو كان بهم خصاصة... و اولئك هم المفلحون» [2] آنان كه غير را بر خود ترجيح مي دهند... اينان رستگارانند. و در تجليل از ايثار امام علي عليه السلام در
ليلة المبيت فرمود:«و من الناس من يشري نفسه ابتغاء مرضات الله» [3] ؛ برخي از مردم جان خود را به خاطر خشنودي خدا مي فروشند. و درباره ايثار حضرت علي عليه السلام و اهل بيتش فرمود:«انما نطعمكم لوجه الله لا نريد منكم جزاء و لا شكورا» [4] .
و مينوي جاودان را، پاداش ارزنده اي دانست كه به ايثار كنندگان جان و مال داده مي شود:«ان الله اشتري من المؤمنين انفسهم و اموالهم بان لهم الجنة» [5] ؛ خداوند متعال جان ها و اموال مؤمنان را خريداري كرده، كه (در برابرش) بهشت براي آنان باشد.
پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله با الهام از همين معارف بود كه در مدت كوتاهي توانست انسان هايي كه اسير خودخواهي و شهوت خويش بودند و به تعبير قرآن كريم:«و تحبون المال حبا جما» [6] را چنان تربيت كند كه به خاطر دين و مكتب حاضر شدند خانه و زندگي خود را در مكه رها كنند و به مدينه مهاجرت نمايند و
انصار نيز در نهايت ايثار و گذشت آنها را در خانه هاي خود جاي دهند. [7] .
اگر مسلمانان صدر اسلام به اين اصل ديني عمل نكرده بودند، يقينا سرنوشت اسلام و مسلمين به نحو ديگري ورق خورده بود و اخوت و برادري بين مسلمانان پا نمي گرفت و اسلام به اين سرعت گسترش نمي يافت. قرآن به آنها آموخت كه كثرت مال و فرزندان نه تنها نشانه شرافت و برتري نيست بلكه گاهي نشانه بدبختي آدمي است:«فلا تعجبك اموالهم و لا اولادهم انما
يريد الله ليعذبهم بها في الحيوة الدنيا و تزهق انفسهم و هم كافرون.» [8] هرگز به حقيقت نيكوكاري نمي رسيد مگر اينكه از آنچه دوست داريد (در راه خدا) انفاق كنيد. و افراد رستگار را كساني معرفي كرد كه از
بخل و حرص نجات يافته باشند:«و من يوق شح نفسه فاولئك هم المفلحون» [9] كساني كه از بخل و حرص نفس خويش بازداشته شده اند رستگارانند.
و اذكروا نعمة الله عليكم اذ كنتم اعداء فالف بين قلوبكم فاصبحتم بنعمته اخوانا» [10] قرآن كريم
پاورقي
[1] معراج السعادة، ملا احمد نراقي.
[2] حشر (59)، آيهي 9.
[3] بقره (2)، آيهي 207.
[4] دهر (76)، آيهي 9. ما شما را به خاطر خدا اطعام ميکنيم، و هيچ پاداش و سپاسي از شما نميخواهيم!.
[5] توبه (9)، آيهي 111.
[6] فجر (89)، آيهي 20. مال و ثروت را بسيار دوست داريد.
[7] حشر (59)، آيهي 9. و الذين تبوء الدار و الايمان من قبلهم يحبون من هاجر اليهم و لا يجدون في صدورهم حاجة، مما اوتوا و يوثرون علي انفسهم و لو کان بهم خصاصة.
[8] توبه (9)، آيهي 55، مبادا تو (يا رسول الله) از کثرت اموال و اولاد آنها در شگفت آيي، خدا ميخواهد آنها را به وسيله مال و فرزند در زندگي دنيا به عذاب افکند و ساعت مرگ نيز جان آنها را بگيرد در حالتي که کافر جان سپارند.
[9] حشر (59)، آيهي 9.
[10] آل عمران (3)، آيهي 103، نعمت (بزرگ) خدا را بر خود، به ياد آريد که چگونه دشمن يکديگر بوديد، و او ميان دلهاي شما، الفت ايجاد کرد، و به برکت نعمت او، برادر شديد.